ÇİN’DEN YAPILAN
PATLAYICI ORTAMLARDA KULLANILACAK ÜRÜNLERİN BELGELENDİRİLME TALEPLERİNİN
ATEX 2014/34/EU DİREKTİFİNE GÖRE DEĞERLENDİRİLMESİ
ATEX 2014/34/AB Yönetmeliğine göre Türkiye dışından yapılacak başvuruların da Türkiye’deki Onaylanmış Kuruluşlar tarafından belgelendirilmesi mümkündür. Ancak Çin’den gelen başvuruların ATEX Direktifine göre belgelendirilmesinde dikkat edilmesi gereken bazı hususlar mevcuttur. Bunlar aşağıdaki başlıklar altında irdelenmiştir:
1-AKREDİTASYON GEREKLİLİKLERİ
ATEX 2014/34/EU Direktifi eki olan Annex III (EUType Examination) e gore Üretici başvurusunda bir Teknik Dosya hazırlaması gerekmekte ve Teknik Dosya içerisinde yeralan dokümandan biri; (Annex III Madde c) (v) e göre Deney Raporları olarak belirlenmektedir. Yani bir Onaylanmış Kuruluşun; üreticinin tasarımını yapmış, üretimini ise yapacağı ürünü için hazırlamış olduğu Teknik Dosyada üreticinin kendi laboratuvarında yapmış olduğu prototip testlerinin ve/veya harici (taşeron) laboratuvara yaptırmış olduğu testlerin raporlarının kabul edilebilirliği hakkında bir kriteri olmalıdır. Bu kriter Türkiye’de Onaylanmış Kuruluşların atanmasını yapan Yetkili Kuruluş olan TC.Sanayi ve Teknoloji Bakanlığınca yayımlanan Onaylanmış Kuruluşların Görevlendirilmesi, İzlenmesi ve Denetlenmesinde Esas Alınacak Temel Kriterler Tebliği (SVGM:2019/7) Üçüncü Bölüm Yüklenici kullanımı ile İlgili Şartlar Madde 8 (1) e göre “Onaylanmış kuruluş tarafından kullanılacak olan yüklenici laboratuvarın TS EN /ISO 17025 e gore akredite olma şartı aranır” denilmektedir. Bu hüküm her ne kadar Onaylanmış Kuruluşun kullanacakları yüklenici laboratuvarlar için öngörülmekte ise de aynı beklenti, üreticinin kendi ürününe yaptıracağı testlerin yüklenici laboratuvarda yaptırılması halinde de geçerli olmalıdır.
Çin, (resmî adı ile Çin Halk Cumhuriyeti) yıllardan beri patlayıcı ortamlar konusunda belgelendirmeler yapan bir ülkedir. Zira bu ükede zengin kömür yatakları mevcuttur ve zaman zaman meydana gelen grizu patlamaları medyada da yer almaktadır. Çin’de yıllar öncesİnden bu konuda önlem alma gereği duyulmuş ve ülke kendi tecrübe ve birikimlerine gore patlayıcı ortamlarda kullanılan elektrikli teçhazatın koruma tiplerine gore belgelendirme kültürüne sahip olmuş, bu konuda da kendi endüstriyel birikimi doğrultusunda bazı kural ve standartları oluşturmuştur. Daha sonraları belgelendirmede IEC 60079-.. standartlarını kabul etmiş ve (GB IEC 60079-... ön ekli ifadesi ile) kullanmaya başlamıştır.
Çin’inin bu konudaki en önemli kuruluşu, Henan eyaletindeki Nanyang şehrinde bulunan CQST (China National Quality Supervision and Test Center for Explosion Protected Electrical Products), CQST Çin’in patlayıcı ortamlar konusunda devlet bakanlığı düzeyinde ulusal bazda yetkilendirilmiş bir kuruluşdur ve aşağıdaki konularda çalışmaktadır:
• Ürünlerin test ve incelenmesini içeren patlayıcı ortamda kullanılmak üzere tasarımı ve üretimi yapılan ürünlerin belgelendirilmesi;
• Patlamaya karşı koruma teknikleri ile bunlarla ilişkin test metotları konusunda araştırma ve geliştirme yapmak CQST Çin’in Nanyang şehrinde patlayıcı ortamlarda korumalı elektrik teçizatı konusunda profesyonel düzeyde araştırma yapan enstitüsünün (CNEx) bir kuruluşudur.
CQST aynı zamanda Çin’in Devlet Kalite ve Teknik Konularda Gözetim ve Denetim yapan CSBQTS (China State Bureau of Quality and Technical Supervision) adlı kuruluşun da üyesidir. CSBQTS ve ASIQ adli bir başka kuruluş da 2000 yılından sonra AQSIQ (State General Administration for Quality Supervision and Inspection and Quarantine) birleştirilmiştir. AQSIQ muayene ve belgelendirme yapan bir devlet kuruluşu olarak çalişmaktdir. Patlamaya karşı korumalı elektrikli teçhizatın temel test gereklilikleri konusunda ise IEC Zone standartlarını kullanmakta ancak kendi ulusal gerekleri konusunda ise standartlarda bazen bazı değişiklikler yapmaktadır.
Çin’de ayrıca CMA
(China Inspection Body and Laboratory Mandatory Approval) adlı bir başka kuruluş bulunmaktadır. Bu kuruluş Çin’in iç (ulusal) mevzuatına göre çalışan temel muayene ve testler yapan bir kuruluştur. Ancak Çin’deki ölçüm akreditasyonu anlamında da “China Measurement Accreditation" da kullanılmaktadır. Buradaki akreditasyon kelimesi, Çin’in kendi anlayışınca “uluslararası aktreditasyon” anlamında değil, Çin’in kendi ulusal sınırları içindeki “Devlet Akreditasyonu” anlamındadır. Bu nedenle CMA
Labaratuvar akreditasyon birliği olan ILAC
(International Labrotauary Accreditation Center) ile bir MRA (Mutual Recognition Agreement) imzalamamıştır. Ancak ATEX Belgelendirmesi için müracaat eden Patlayıcı ortamda kullanılmak üzere teçhizat tasarım ve üretimi yapan Çin’li üreticiler, daha önce CMA adlı Çin Ulusal Kuruluşunca onaylanmış Laboratuvarlara ürünlerin testlerini yaptırdıkları raporlarını Türkiye’deki Onaylanmış Kuruluşlara sunmakta ve kabul edilebilirliğini talep etmektedir. Ancak bu durum kabul edilebilir değildir. Bu durum aşağıdaki linkten de kontrol edilebilir:
https://ilac.org/signatory-search/?id1xx=0&id2xx=0&id3xx=0&id4xx=0&pagenum=4
Bu linkten arama yapıldığında Çin’in ILAC
China National Accreditation Service for Conformity Assessment) adlı kuruluş görülmektedir. https://ilac.org/signatory-detail/?id=16
Dolayısı ile Avrupa Birliğine aday üye durumunda olan ve Gümrük Birliği anlaşması imzalamış bir ülke olarak Türkiye ATEX 2014/34/EU direktifine göre patlayıcı ortamlarda üretici olan kuruluşları belgelendirmesini yapan Onaylanmış Kuruluşları atayan TC. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığınca yayımlanan Tebliğ uyarınca belgelendirmeye esas testlerin akredite laboratuvarlarca yapılmasını şart koşmaktadır. Bu nedenle Türkiye’de Çin’den yapılacak patlayıcı ortamda kullanılmak amacı ile üretim yapan Çinli kuruluşların ATEX direktifine göre yaptıkları müracaatların belgelendirilmesinde, Üreticilerin ilgili koruma tipi standartlarına göre yaptırmış oldukları test ve deney raporlarının CNAS
2-UYUMLAŞTIRILMIŞ (HARMONİZE) STANDARTLAR
ATEX 2014/34/EU Direktifinin Dördüncü Bölüm Ürünlere İlişkin Uygunluk Varsayımı Madde 14 de “Avrupa Birliği Resmî Gazetesi’nde referans numaraları yayımlanmış uyumlaştırılmış (harmonized) standartlara veya bunlara karşılık gelen Uyumlaştırılmış Türk Standartlarına veya bunların ilgili bölümlerine uygun olan ürünlerin, bu standartlar veya ilgili bölümleri kapsamında temel gereklere uygun olduğu varsayılır” denilmektedir. Bahsedilen ATEX 2014/34/EU direktifin ile ilgili Uyumlaştırılmış (harmonize) standartların güncellik durumu; https://ec.europa.eu/docsroom/documents/40082 sayfasında yayımlanmakta ve güncellikleri incelenebilmektedir. Üreticiler ve Onaylanmış Kuruluşların bu standartları izleme ve uygulama yükümlülükleri vardır
Ancak Çin’li üreticilerden Türkiye’deki Onaylanmış Kuruluşlara yapılan müracaatlarda her ne kadar eşdeğeri olan GB 3836… (IEC 60079-... ) standartlarının kullanıldığı belirtilse de bu standartlara göre yapılan inceleme ve testlerin güncel olmayan (eski versiyon) standartlara IEC ye göre yapılmış olduğu izlenimi gözlenmiştir.
SONUÇ:
ATEX 2014/34/EU Direktifine göre belge almak amacı ile Türkiye’deki Onaylanmış Kuruluşlara başvuran Çinli üreticilerin ürünlerinin belgelendirilmesinde sundukları test raporlarının değerlendirilmesinde dikkate alınması gereken hususlar vardır: Bunlar şöyle özetlenebilir:
1-AKREDİTASYON GEÇERLİLİĞİ: Çin’li üreticilerin Türkiye’ deki Onaylanmış Kuruluşlara sundukları test ve deney raporlarını yayımlayan Laboratuvarlar için, Çin’in TÜRKAK ı diyebileceğimiz CNAS
Bu konuda TÜRKAK denetimlerindeki alternatif görüş müşterinin yüklenici laboratuvarının ISO 17025 Deney ve Kalibrasyon Laboratuvarlarının Yeterliliği İçin Genel Şartlar standardına göre, Onaylanmış Kuruluşun bu standarda göre yetkinliğinin olduğu bir Teknik Uzmanı tarafından uygunluk denetiminin yapılmasıdır. Ancak bu Teknik Uzmanının patlayıcı ortamla ilgili konularda test yapan IEC 17025 standardına göre laboratuvar denetiminde özel eğitime ve şartlara sahip olması düşünüldüğünde bu yetkinlikte Teknik Uzmanın Türkiye’deki Onaylanmış Kuruluşlarda bulunmasının zorluğu da göz önüne alınmalıdır. Bu nedenle bu konuda amaca uygun tek çözüm Çin’den Türkiye’deki Onaylanmış Kuruluşlara yapılan patlayıcı ortamlarda kullanılacak ürün belgelendirilmesine ilişkin taleplerde; üreticinin ürünü hakkında test yaptırdığı yüklenici Çin laboratuvarının uluslararası geçerlilikte ILAC ile MRA anlaşması imzalamış CNAS (
2-HARMONİZE STANDART GÜNCELLİĞİ:
Türkiye’de yetkilendirilmiş bir Onaylanmış Kuruluş, zamanla güncellenen harmonize standartların geçerliliğini; https://ec.europa.eu/docsroom/documents/40082 linkinden araştırılmalı, eski versiyon standartlara göre alınmış test raporları kabul edilmemelidir. Çünkü yeni tarihli güncel standartlarda, yapılan testlerde nitel ve/veya nicel değişiklikler olabilmekte ya da yeni (ilave) testlerin yapılması gerekebilmektedir. Ancak Çinli üreticilerin standart güncelliği konusunda pek dikkatli olmadıkları ve yeni versiyon standartlar konusunda isteksiz davrandıkları tecrübe ile sabittir.
Çin’den Türkiye’deki Onaylanmış Kuruluşlara yapılan ATEX 2014/34/EU müracaatların pek çoğu; Çin’de zaten Çin’in IEC uyumlu olarak kullanmakta olduğu GB 3836 (IEC 60079-.. serisi) standartlarına göre Çin’in kendi kuruluşlarınca belgelendirilmiş olan ürünlerin AB ülkelerine (bu arada Türkiye’ye) satılabilmesi için yapılmaktadır. Bu nedenle Çinli üreticiler ve/veya üreticiler adına yetkili temsilcileri; bu ürünlerin zaten patlayıcı ortam için belgeli olduklarını, bu nedenle de adeta otomatik olarak ATEX 2014/34/EU direktifi hükümlerini de sağlayacağın düşünmekte veya iddia etmektedirler. Bu yüzden Çin’den gelen ATEX 2014/34/EU direktifine göre uygunluk değerlendirilmesi yapılacak ürünlerin gerek ATEX direktifi Annex III ve gerekse Annex IV/ VII ye göre yapılacak değerlendirmelerinde; Türkiye’de T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığınca Onaylanmış Kuruluş (Notified Body) olarak atanmış kuruluşların özellikle yukarıda belirtilen hususlara dikkat etmeleri önem arz etmektedir
Necdet KARABAKAL
Fizik Yük. Müh.
