ATEX 2014/34/EU Direktifinde ELE

ATEX 2014/34/EU Direktifinde ELEKTRİKLİ OLMAYAN TEÇHİZATIN BELGELENDİRİLMESİ

ATEX 2014/34/EU Direktifinin zorunlu yürürlüğe girmesinden sonra, öncesinde sadece elektrikli teçhizat için var olan patlayıcı ortamda kullanılacak teçhizat için belgelendirme zorunluluğu, “Elektrikli Olmayan Teçhizat” için de zorunlu hale getirildi. Ancak; “Enerji Depolamayan ve Elle Kullanılan Teçhizat” ile çekiç, pense vbg. gibi “El Aletleri” bu standardın kapsamı dışındadır.

ATEX 2014/23/EU Direktifine göre Elektrikli Olmayan Teçhizatın Belgelendirilmesi Süreci

ATEX 2014/23/EU Direktifinin Clause 13 (1) (b) (ii) de “diğer teçhizat” (other eqipment) olarak yer alan ifadede anlam bulan elektrikli olmayan (Non-Electrical Equipment) teçhizat için imalatçı ürünü için hazırladığı Teknik Dosyayı Onaylanmış Kuruluşa teslim ederek Alındı Belgesi alır ve Onaylanmış Kuruluş bu dosyayı resmi bir kurum tarafından ibraz etmek üzere saklar.

Ancak Teknik Dosyası içerisinde TS EN IEC 80079-36 ve TS EN IEC 80079-37 standartlarında yer alan “Ateşleme Tehlike Analizlerini” yapmalı ve Teknik Dosya içerisinde Onaylanmış Kuruluşun öngördüğü diğer dokümanlarla birlikte Teknik Dosyasını ATEX Onaylanmış Kuruluşuna teslim ederek Teknik Dosya Alındı Belgesi almalıdır. Bu tür elektrikli olmayan teçhizat için piyasada sözü edilen ATEX Belgesi, ATEX onaylanmış Kuruluşça üreticiye verilen bu “Teknik Dosya Alındı Belgesi”(The Receipt of Technical File” dir. Üretici Teknik Dosyayı Onaylanmış Kuruluşa teslim ettikten sonra ürününü piyasaya sürerken ürününü teslim ettiği her müşterisine ürünü için düzenlediği “Uygunluk Beyanı” nı “Decleration of Conformity” vermelidir

Belgelendirilen Elektrikli Olmayan teçhizatın Ex İşaretleme Örneği

Bu standardın gereklerini sağlayan bir elektrikli olmayan teçhizatın belgelendirdikten sonra üzerinde yer alması gereken Ex bilgileri şöyledir:

Ürünün Patlama Koruma Seviyesi (Explosion Protection Level) Gb; patlayıcı gaz atmosfer gaz grubu IIB; gazın ateşlenme sıcaklığı ise > 135 °C. dir)

BEDELLE TR	Üretici Adı - Markası
Type AB 5	Tip Gösterimi (Üreticinin belirlediği Teçhizat tipi)
Ex	Ex Sembolü (Altıgen içinde Ex işareti ATEX i temsil eder)
“h”	Elektrikli olmayan teçhizatı tanımlayan harfi
II	Teçhizat grubu
EPL	Gb (Patlama Koruma Seviyesi –Explosion Protection Level)
IIB	Gaz grubu (Etilen Karakteristik Gazınca temsil eilen gaz Grubu)
T4	Sıcaklık Sınıfı
Seri. No: 32567	İmalat Seri numarası
ABC 12345 X	Patlayıcı ortam için alınan Sertifikanın numarası

Elektrikli Olmayan Teçhizatın Belgelendirilmesi için iki adet standart mevcuttur:

ü TS EN IEC 80079-36 Elektrikli Olmayan Teçhizat Koruma için Temel Gerekler (Basic methods and requirements - Non-electrical type of protection)

Elektrikli olmayan bir teçhizatta yer alabilecek muhtemel ateşleme kaynakları şunlardır:

– Sıcak yüzey

– Sıcak parçacık da dâhil olmak üzere, alev ve sıcak gaz

– Mekanik olarak üretilen kıvılcım

– Teçhizatta elektrik oluşumu ile ilgili ateşleme kaynağı,

– Kontrol edilemeyen elektrik (Stray), akımı katodik koruma akımı

– Statik elektrik

– Yıldırım

– 10⁴Hz ile 3 10¹² Hz aralığındaki Radyo frekans (RF) elektromanyetik dalgalar

– 3X10¹¹ Hz ile 3X10¹⁵ Hz frekans aralığındaki elektromanyetik dalgalar

– İyonlaştırıcı Radyasyon

– Sesüstü frekans (Ultrases - Ultrasonics)

– Adyabatik sıkıştırma ve şok dalgası

– Tozun içten tutuşması da dâhil dışarıya ısı enerjisi veren kimyasal reaksiyon (exothermic reaction)

Bu ateşleme kaynakları gerek TS EN IEC 80079-36 ve gerekse de TS EN IEC 80079-37 standartlarında yer alan “Ateşleme Kaynakları” (Ignition Sources) değerlendirilerek ve bu ateşleme kaynaklarına karşı alınabilecek önlemler belirlenerek tehlikeler bertaraf edilmeli ve bu dokümanlar üreticinin hazırlayacağı Teknik Dosya içeriğindeki dokümanlar arasında yer almalıdır.

Ürününün türüne ve muhtemel ateşleme kaynaklarının neler olduğuna dair örnekler bundan sonraki sayfalarda verilmiştir;

MUHTELİF ATEŞLEME KAYNAKLARI İÇİN YAPILAN TEHLİKE ANALİZLERİ

Ateşleme Tehlike Kaynağı: TAHRİK KAYIŞI (Elektrostatik Deşarj Oluşturması)
1 TEMEL SEBEBİ		Tahrik Kayışının Çevresel Hızı
2 ÖNLEM ALMADAN ÖNCE MEYDANA GELME SIKLIĞI DEĞERLENDİRMESİ		Normal Çalışma Sırasında
3 DEĞERLENDİRME SEBEBİ		Teknolojik Olarak Çalışma Kuralı
ÖNLEM ALINDIKTAN SONRA	4 ALINAN ÖNLEMİN TANIMI	İLETKENLİK TANIMI: Tahrik kayışının kullanımındaki iletkenlik kriteri varsa belirlenmelidir veya tahrik kayışının normal devir üstüne çıktığı durumda üretebileceği belirtilmelidir KAYIŞIN ÇALIŞMA ŞARTLARININ BELİRLENMESİ Kayışın yapısal özellikleri nedeni ile maksimum hızına sınırlama getirilmesi
	5 ALINAN ÖNLEMİN DAYANAĞI OLAN DOKÜMAN	IEC TS 60079-32-1
6 ATEŞLEME TEHLİKESİ KAYNAĞININ BERTARAF EDİLMESİNE YÖNELİK TEDBİRLER		Ürün için hazırlanacak talimatın ilgili bölüm ve maddesine tahrik kayışının normal çalışma şartlarında çevresel hızının üzerine çıkmaması gereği yazılmalıdır
7 ÖNLEM ALINDIKTAN SONRA TEHLİKENİN MEYDANA GELME İHTİMALİ		Tehlike nadiren oluşan arıza durumunda oluşabilir
8 SONUÇTA BELİRLENEN EPL		Gb; Db
9 GEREKLİ KISITLAMA		IIB (Gaz); IIIB (Toz)

MUHTELİF ATEŞLEME KAYNAKLARI İÇİN YAPILAN TEHLİKE ANALİZLERİ

Ateşleme Tehlike Kaynağı: YÜZEY SICAKLIĞI
1 TEMEL SEBEBİ		Sürtünmeli bir tahrik çarkının (tekerleğin) oluşturduğu sıcaklık
2 ÖNLEM ALMADAN ÖNCE MEYDANA GELME SIKLIĞI DEĞERLENDİRMESİ		Normal Çalışma Sırasında
3 DEĞERLENDİRME SEBEBİ		Tahrik; normal çalışma sırasında sıcaklık oluşturabilir
ÖNLEM ALINDIKTAN SONRA	4 ALINAN ÖNLEMİN TANIMI	En kötü şartlardaki maksimum yüzey sıcaklığı dikkate alınarak sıcaklık izleme ve sıcaklık sınırlama sistemi (Tip1 ateşleme önleme sitemi b1) monte edilmiştir. Sınırlanan sıcaklık <120 °C
	5 ALINAN ÖNLEMİN DAYANAĞI OLAN DOKÜMAN	ISO 80079- 37 "b"
6 ATEŞLEME TEHLİKESİ KAYNAĞININ BERTARAF EDİLMESİNE YÖNELİK TEDBİRLER		Yapılan testin Rapor Numarası: …Yapılan termal tip testi – Haricen temin edilen Sıcaklık İzleme Sisteminin Uygunluk Beyanı – Kullanma Talimatları
7 ÖNLEM ALINDIKTAN SONRA TEHLİKENİN MEYDANA GELME İHTİMALİ		Tahmin edilebilen arıza süresince meydana gelebilir
8 SONUÇTA BELİRLENEN EPL		Gc; Dc
9 GEREKLİ KISITLAMA		T4

MUHTELİF ATEŞLEME KAYNAKLARI İÇİN YAPILAN TEHLİKE ANALİZLERİ

Ateşleme Tehlike Kaynağı: MEKANİK OLARAK ÜRETİLEN KIVILCIM
1 TEMEL SEBEBİ		Zone 0 da bulunan bir teçhizatın (dişli sistem) rulmanının parçalanması, kabın içinde bulunan bir karıştırıcının (stirer) in parçalanmasına ve karıştırıcı ile içinde bulunduğu kap arasındaki mesafenin beklenenden az olmasına yol açar
2 ÖNLEM ALMADAN ÖNCE MEYDANA GELME SIKLIĞI DEĞERLENDİRMESİ		Nadiren oluşan bir arıza durumu (During Rare Malfunctıon)
3 DEĞERLENDİRME SEBEBİ		EPL Ga teçhizatı için bir rulmanın parçalanması nadiren oluşan bir arıza durumudur. Bu durum EPL Gb için göz önüne alınmaz. Ancak kabın içindeki bu parçalanma durumu göz ardı edilemez
ÖNLEM ALINDIKTAN SONRA	4 ALINAN ÖNLEMİN TANIMI	Milin dönüşü ilave bir acil durum rulmanı ile kap arasında temastan men edecek şekilde acil durum rulmanıı (Bilezikli Rulman=Sleeving Bearing kullanılarak) yaparak sağlanabilir.(Bilezikli rulman (Sleeve Bearing) dişli sistem kısmındaki EPL2 dedir. Rulmanın arıza yapması durumunda rulmanın sıcaklığı bir “Rulman Sıcaklığı İzleme Sistemi” ile izlenebilir veya ateşleme önenme sistemi “b1” kullanılarak belirli sınırlar altında tutulabilir (Sınır sıcaklığı <155°C
	5 ALINAN ÖNLEMİN DAYANAĞI OLAN DOKÜMAN	ISO 80079-Madde 5- Madde 37 - Madde 6.1- Madde 8.1
6 ATEŞLEME TEHLİKESİ KAYNAĞININ BERTARAF EDİLMESİNE YÖNELİK TEDBİRLER		ü Yapılan termal testin rapor numarası ü Harici bir tedarikçiden alınmış olan izleme sisteminin nasıl uygulanacağının tedarikçiden temin edilmiş olan Kullanma Talimatları
7 ÖNLEM ALINDIKTAN SONRA TEHLİKENİN MEYDANA GELME İHTİMALİ		Tehlikeye karşı alınabilecek tüm önlemler düşünülmüştür (not relevant)
8 SONUÇTA BELİRLENEN EPL		Ga, Da
9 GEREKLİ KISITLAMA		T3

*SALMASTRA: Makinelerde, birbirine sıkıca değen iki yüzey arasına yerleştirilerek, bu yüzeyler arasına su, buhar ya da yağın sızmasını önleyen kısım. Biri hareketli (dönen), diğeri sabit bulunan iki makine parçası arasında sızdırmazlık sağlayan parçalara salmastra denir. Genelde pompa, musluk, mil yatağı gibi yerlerde kullanılır. (Örnek: Musluk açılıp kapatıldığında suyu kesip veren mekanizma)

TS EN IEC 80079-37 Elektrikli Olmayan Teçhizat için c b k Koruma tipleri (Non-electrical type of protection (“c”, “b”, “k” type)

Elektrikli olmayan teçhizata ilişkin ve (elektrikli teçhizatın koruma tiplerinden farklı) bazı koruma özel koruma tiplerinden (“c”, “b”, “k”) söz edilmektedir. Bu koruma tipleri kısaca şöyledir:

“c” Koruma tipi: Sıcak yüzey, kıvılcım ve hareketli kısımlardan kaynaklanan adyabatik sıkışmadan kaynaklanan ateşleme kaynakları oluşma ihtimaline karşı önlem almak için uygulanan ve yapısal önlemlerden oluşan ateşleme koruma (ignition protection) tipidir. Bu koruma tipine ait ateşleme tehlikesi analiz örnekleri standardın Annex A da açıklama bulunmaktadır

“b”Ateşlemeyi Kontrol Koruma Tipi: Elektrikli olmayan teçhizatı, mekanik veya elektriksel cihazlar kullanmak sureti ile patlamayı başlatacak olan “Ateşlemeyi” elle kontrol edecek veya otomatik olarak ateşlemenin harekete geçme ihtimalini azaltacak şekilde kullanılan koruma tipidir

Buna örnek olarak yağın azalmasını kontrol eden bir yağ seviyesi kontrol cihazı veya bir rulmanın sıcaklığını kontrol eden bir sıcaklık sensörü ile hız kontrolü yapan bir hız sensörü olabilir

“b” Ateşleme Kontrol Koruma Tipinin Parametreleri

İmalatçı tarafından muhtemel ateşleme noktasının üstünde ve altında kalan ve etkili olabilecek her bir kritik değer belirlenir. Belirlenen bu değerleri kontrol edilecek ayar noktaları ise talimatlarda emniyetli kritik değerler olarak son kullanıcıya verilen talimatlarda açık ve net olarak yer alır. Bu talimatlarda; muhtemel ateşleme kaynağının etkin olabileceği alt ve üst kontrol değerleri, ayar noktaları belirlenmelidir.
Emniyetli kritik değer parametrelerine örnek olarak şunlar söylenebilir:

a) Makine veya proses tarafından normal çalışma sırasında ve anormal bir sürtünme durumunda oluşabilecek maksimum yüzey sıcaklığı veya makinenin veya prosesin oluşturabileceği ısı değeri talimatlarda belirlenmelidir

b) Aşıldığı takdirde kırılmaya yol açarak veya sürtünme nedeni ile kıvılcım oluşmasına yo açarak patlayıcı ortamı ateşleyebilecek maksimum izin verilebilecek devir sayısı talimatlarda belirlenmelidir

c) Aşıldığı takdirde kırılmaya yol açarak veya sürtünme nedeni ile kıvılcım oluşmasına yo açarak patlayıcı ortamı ateşleyebilecek maksimum basınç değeri talimatlarda belirlenmelidir

d) Hareketli ve sabit kısımlar arasında nedeni ile kıvılcım oluşmasına yol açarak patlayıcı ortamı ateşleyebilecek maksimum izin verilebilecek titreşim değeri belirlenmelidir

e) Sürtünme nedeni ile aşınma oluşmadan önce fren balatalarında ve kavramalarda meydana gelebilecek kıvılcım veya ark oluşmaması için uyarı kullanma ve bakım talimatlarında yer almalıdır

f) Soğutucu varsa minimum soğutucu miktarının ve soğutma hızının ne olduğu talimatlarda belirlenmelidir

g) Yağlama seviyelerinin düşmesinin yol açtığı sürtünme nedeni ile kıvılcım veya ark oluşmaması için minimum yağ seviyesinin ne olduğu belirlenmelidir

h) Hareketli ve sabit kısımlar arasında nedeni ile kıvılcım oluşmasına yol açarak patlayıcı ortamı ateşleyebilecek Maksimum izin verilen hizalama ayarlamasının ne kadar olabileceği belirlenmelidir

“b1” Ateşleme Kontrol Koruma Tipi: “b1” Ateşleme Kontrol parametresi uygun bir güvenilirlik seviyesinde ve ilgili bir standarda uygun olan; tecrübe ile güvenli seviyede olduğu belirlenen, çalışma sırasında beklenen olumsuz şartlara dayanabilen bileşenlere (components) uygulanır. b1 koruma seviyesi aşağıdaki şartlar yerine geldiğinde uygulanabilir:

• Eğer yukarıda (“b” koruma kontrol sisteminde tanımlanan ) da belirlenen kritik değerler sağlandığında ateşleme kaynağının etkin hale gelmesi olasılığı minimize edilebiliyorsa veya ateşleme olabileceğine dair bir uyarı oluşuyorsa, yani;

• Ateşleme koruma sistemi uygun bir aralıkta kontrol sağlayabiliyorsa ve bu aralıkta güvenlik fonksiyonun yok olduğunun anlaşılması için tasarlanmış ise veya ISO 80079-36 standardında imalatçı tarafından son kullanıcıya verilmesi öngörülen talimatlarda

o Periyodik bakım için gerekli bakım aralıkları belirlenmiş ise veya

o Ateşleme sisteminin kontrolü için veya sensör arızası için yöntemler hakkında bilgi verilmiş ise (yani bu konuda yapılacak testler belirlenmiş ise)

Talimatlar ayrıca, sensörün veya ateşleme koruma cihazı/sisteminin arızası olması durumunda veya belirli aralıklarla yapılacak bakımda son kullanıcı tarafından yapılacak işlemleri belirlemiş ise “b1” ipi ateşleme kontrolü olarak tanımlanır Talimatlar teçhizat hizmete alınmadan önce bu tip arızaların giderilmesini öngörmelidir

“b2” Ateşlemeyi Kontrol Koruma Tipi: “b2” sistemi uygun bir güvenilirlik seviyesinde ve ilgili bir standarda uygun olarak montajı ve kurulumu yapılmış; tecrübe ile belirli bir güvenli seviyesine ayarlanarak getirilebilen, çalışma sırasında beklenen olumsuz şartlara dayanabilen bileşenlere (components) uygulanır.

· “b2” Ateşlemeyi Kontrol Koruma Tipi” aşağıdaki şartlar yerine geldiğinde uygulanabilir:

· • Eğer kontrol parametresi (yukarıda “b” koruma tipi için genel olarak belirlenen şartlardaki) belirli bir değeri geçmiş ise; ateşleme kaynağının etkin olma ihtimalini engellemek için “Sistem Otomatik Olarak Ateşleme Kaynağının Etkili Olmasını Önleyecek Şekilde” harekete geçmelidir

NOT: Bu durumda kullanılan “b2”Ateşlemeyi Kontrol Koruma Tipi” sadece “uyarı verecek şekilde kullanılamaz”, uyarı yerine doğrudan ateşleme kaynağının harekete geçmesini engellemeli veya durdurmalıdı

“b2”Ateşlemeyi Kontrol Koruma Sistemi önceden tespit edilmiş belirli aralıklarla sistemi kontrol edebilecek durumda olmalı ve güvenlik fonksiyonunun ortadan kalkıp kalkmadığını kontrol edilebilmelidir

• Eğer ateşleme koruma sisteminde tek bir basit arıza oluşmuş ise bu koruma sisteminin güvenlik fonksiyonunu etkilememelidir

• Teçhizat imalatçısının hazırladığı kullanım talimatlarında sensör ve ateşleme koruma cihazı/sistem ile ilgili olarak iki kontrol arasındaki süre belirlenmelidir. Aynı zamanda bu kullanım talimatında ateşleme koruma cihazı/sistem inde meydana gelebilecek arızanın algılanması durumunda, ne şekilde hareket edilebileceği de belirlenmelidir

NOT: Buradaki hareket tarzında örneğin; teçhizatın aniden durdurulması ile arızalı sensörün/ ateşleme koruma cihazı/sistem tamirinin yapılabilmesi için; çalışmakta olan sistemin güvenli çalışmasını etkilemeyecek şekilde farklılık da olabilir.

“k” koruma tipi: Bu koruma tipinde ateşleme kaynağı etkisiz hale getirmek ya da patlayıcı atmosferden tamamen ayırmak için koruyucu olan sıvı içine tamamen veya kısmen daldırılır. Eğer kısmen daldırışmış ise sıvının üstünde kalan veya teçhizat muhafazasının dışında kalan aktif kısımların yüzeyleri ise patlayıcı atmosfer ile temas etmeyecek şekilde koruyucu bir sıvı ile kaplanır

Elektrikli Olmayan Teçhizatın Malzeme ve Teçhizat Konularına göre EN 8007936:2016 de yer alan ATEŞLEME TEHLİKE ANALİZLERİ
	EN 80079-36 Maddesi	EN 80079-37 Maddesi			Atıfta Bulunulan Standart Maddesi
ATEŞLEME TEHLİKESİ/MALZEME	6.4.4 Hafif Metal içeren teçhizatın dış kısımları	Koruma tipi “c”	Koruma tipi “k”	Koruma tipi “b”	EN 60079-0: 2011 Madde 8.1 Sayfa 25 Malzeme Bileşimi
STATİK ELEKTRİK	Annex C Table C2
SICAK YÜZEY	Annex C Table C3
MEKANİK ARK	Annex C Table C4
POMPA	Annex C Table C5
KARIŞTIRICI=MIKSER) (AJİTATÖR)	Annex C Table C6
*SALMASTRA KUTUSU (STUFFING BOX SEAL)**		Tablo A2
*MEKANİK SALMASTRA(MECHANICAL SEAL)**		Tablo A3
*RADYAL SALMASTRA(RADIAL SEAL)**		Tablo A4
TAHRİK KAYIŞI (BELT DRIVER)		Tablo A5
RULMANLAR (BEARINGS)		Madde 5.7
DİŞLİ TAHRİK SİSTEMLERİ (GEAR DRIVES)		Madde 5.8	Madde 7		ISO 282
SIVI İLE DOLDURMA	Madde 9 Dokumantasyon	Madde 9.3 Dokumantasyon	Madde 7 Madde 8 Madde 9


Salmastra	Mekanik Salmastra	Radyal Salmastra (Yağ Keçesi)	Bearings (Rulman)	Dişli Tahrik Sistemleri