VALFLERİN ATEX 2014/34/EU DİREKTİFİNE GÖRE BELGELENDİRİLMESİ

1-  VALF (VANA)  ATEX 2014/34/EU DİREKTİFİNE GÖRE BELGELENDİRİLMELİ MİDİR?

Valf, herhangi bir tesisat içerisinde sıvıların akışını kontrol eden ekipman olduğu söylenebilir. En basit kullanım amacı sıvıları yönlendirmek ve kontrollü bir şekilde transfer etmek olduğu için geniş kullanım alanına sahiptir. Valf, akışkan içeren tesisatta koşula bağlı olarak açılıp kapanan bir çıkış öğesidir. El ile yönlendirilebilen eski tip sistemler olan valfler ayrıca yaylı ve elektronik de olabilir. Bu da hareket kabiliyetlerini büyük ölçüde artırarak daha kontrollü devreler oluşturma imkânı sunar. Tepki sürelerinin çok kısa olması ve neredeyse her türlü tesisata kolaylıkla entegre edilebilmesi valflerin araç motor dahil birçok yerde tercih edilmesini sağlar. Genellikle akışkan basıncının önem arz ettiği sistemlerde basıncın yükselmesi halinde sistemden dışarıya akışkan tahliye ederek basıncı düşüren ya da acil bir durumda akışkan iletişimini kesen emniyet araçlarıdır

Patlayıcı ortamda kullanılacak olan valflerin belgelendirmesinde öncelikle valfin ATEX direktifi kapsamında olup olmadığına ve dolayısı ile bu amaçla belgelendirilip belgelendirilmeyeceğine karar verilmesi valf üreticileri açısından önemlidir. Buna göre en önemli kaynak 2020 yılında yayımlanan ATEX 2014/34/EU rehber dokümanı olan (ATEX Guidelines 2020) dır. Buna göre “Basit Ürün” "Simple Products” olarak tanımlanan bazı ürünlerin ATEX Belgelendirilmesi gerekmemektedir. Bu kapsamda ATEX kapsamına girmeyen ürünler şöyle tanımlanmaktadır: (Bkz: ATEX Guidelines 2020- § 38 Examples of equipment not covered by Directive 2014/3Öe4/EU)

“Basit Ürün” (Simple" products) Avrupa uyumlaştırılmış standartlarında ateşleme kaynağının patlama için yeterli sonuca yol açmayacağı üründür. Bu nedenle bu türden bir ürünün elektriksel ateşleme kaynağının patlama için etkili olup olmayacağı göz önüne alınmalıdır. Bu değerlendirme ile pek çok ürün yeterli ve etkin patlama enerjisine (kaynağına) sahip olmadığı için “basit ürün “ (simple product) olarak tanımlanır. Örnek olarak çekiç, pense, testere, merdiven gibi mekanik ürünler ATEX direktifine göre belgelendirme kapsamında değildir. (Bkz: ATEX Guidelines 2020 section §41 on "Own" ignition source ve bkz: "Borderline list -ATEX products", ATEX Guidelines 2020  pages 225-228)

Diğer örnekler ise;

-         Mekanik saat parçaları, mekanik fotoğraf makinesinin mekanik obtüratörü (mechanical camera shutters -metallic);

-         Basınç azaltma valfleri (pressure relief valves), kendiliğinden kapanan kapılar,

-    İnsan gücü ile çalışan ekipman, el ile çalışan pompalar, el ile çalışan kaldırma araçları, el ile çalışan valfler (vanalar)

Ancak bu konuda imalatçılar ürünlerinin ATEX direktifi kapsamına girip girmediği konusunda kendi risk değerlendirmelerini yapmalıdır.

El ile çalıştırılan valfler eğer yavaş hızda (v<1 m/sn) çalıştırılıyorsa sıcak yüzey oluşturma olasılığı yoktur (bkz: ATEX Guidelines 2020 section § 42 on non-electrical equipment) bu nedenle de ATEX Direktifi kapsamında değildir. Her ne kadar bazı kısımları statik elektrik yüklenme polimerlerden oluşan malzeme ile yapılmış da olsa da bu durum plastik boruların ürettiği statik elektrik kadar riskli değildir. Bu şartlar sağlandığında valfin ATEX 2014/34/EU Direktifi kapsamında olmadığı söylenebilir

Bazı imalatçılar daha iletken polimerler seçerek veya ürünlerinin bazı kısımlarının metal olduğu ve bunları da topraklama yaparak ATEX 2014/34/EU direktifine uygun olduklarını iddia edebilirler

Diğer bazı imalatçılar da ürettikleri valflerin alevlenmez malzeme ile çalışan valfler için kullandıkları malzemelerden hiçbir farkları olmamasına karşın, imal teknikleri gereği patlayıcı ortamda kullanılsa bile ürünlerinin bu şartları sağlamış olduklarını söylemektedirler

Her iki durumda da ürünün yukarıdaki şartları gerek Kategori 2 için ve de özellikle Kategori 1 için sağlayıp sağlamadıkları ve dolaysı ile ATEX 2014/34/EU direktifi kapsamında olup olmadığı uygunluk değerlendirmesi yapılarak değerlendirilmelidir

Her halükarda eğer valfin kullanıldığı yerdeki çalışma şartlarında patlayıcı ortam mevcut ise;  kullanıcı ürünün özellikle elektrostatik ateşleme riski olup olmadığını göz önüne almalıdır. Diğer tüm durumlarda valfin ATEX 2014/34/EU direktifine göre değerlendirilmesi gerekir

Tank çiftliği tabir edilen bazı alanlarda tankerler bir zone içerisine kadar (Örneğin genellikle Zone 1 e) girebilmektedirler. Bu durumda tank çiftliğinin sahibi olan kullanıcı tanker sahibinden tankerinin ATEX e uyumlu ürünlerle donatılmış olmasını talep edebilir

Böyle bir durumda tankerin tamamı ya da bir kısmı tamamen patlayıcı ortamlarda kullanılmak üzere tasarlanmış olsa bile, insan girip çıkabildiği ve “manhole” olarak tabir edilen kapakların havalandırma valfi (nefes alma valfi – breather valves) 2014/34/EU Direktifi kapsamında olmayabilir. Bu tip bir cihaz kendisi bir ateşleme kaynağına ve ATEX direktifinde tanımlandığı gibi bir “emniyet cihazı” (safety device) na da sahip değildir. Bu nedenle de bir (ATEX direktifinde tanımlanan) koruyucu sistem (protective system) ile örneğin bir alev tutucu ile de teçhiz edilmesi gerekmez

Basınçlı Ekipman Direktifinde (The Pressure Equipment Directive) basıncın neden olduğu patlama/alevlenme göz önüne alınmamıştır. Aynı direktif kendiliğinden ateşleme kaynağına sahip olma kavramını da göz önüne almamıştır. Bu direktif basınçlı ekipmanda kullanılan ve ATEX Direktifine tabi olarak uygunluk değerlendirilmesi yapılma mecburiyeti olan emniyet aksesuarlarını da göz önüne almaz.

Basınçlı Ekipman Direktifine tabi olan bir ekipmanda ATEX Direktifine göre uygun bir şekilde sertifikalandırılmış bir ekipman var ise; bu ekipmanın uygun bir şekilde basınçlı ekipman direktifine tabi olan ekipmana montajı, bu ekipmanı üreten imalatçının sorumluluğundadır. Bu sorumluluğa bağlantısı yapılan bu ekipmanın (örneğin valf ve flanşın) tamir ve bakımının nasıl yapılacağı da dâhildir. Eğer Basınçlı Ekipman Direktifi (PED) direktifine göre belgelendirilen ekipman içeriğindeki özgün şartlara göre oluşan kendi çalışma sıcaklığı nedeni ile sıcak yüzey içeriyorsa da bu ekipmanı ATEX 2014/34/EU Direktifine göre değerlendirilmesi gerekli değildir. Ancak gerek yüzey sıcaklıkları ve statik elektrik açısından risk değerlendirilmesinin yapılması ve patlayıcı ortama karşı ateşleme riskinin olup olmadığının değerlendirilmesi son kullanıcının sorumluğundadır.

 

2-      PATLAYICI ORTAMLARDA KULLANILACAK VALFLERİN BELGELENDİRİLMESİ:

Patlayıcı ortamlarda kullanılacak olan (Exproof) valflerin belgelendirilmesinde ise önce

1- Valfin türü,

2- Valfin mekanik olarak mı yoksa elektrikli olarak mı çalıştırıldığı göz önüne alınmalıdır

 Valf Türleri:

1) Pnömatik Aktüatör (Pneumatic Actuator

2)Hidrolik Aktüatör (Hydraulic Actuator)

3) Çek Valf (Check Valve)

4) Basınç Düşürme Valfi (Pressure reducing valves)

5) Kıstırma Valfi (Pinch valves) Diyaframlı veya bilezikli (with diaphragms or sleeve)

6) Kelebek Valf (Butterfly valves)

7) Küresel Valf (Globe valve)

8) Bilyalı Valf (Ball valve)

9) Doğrudan Harekete Geçen Basınç Düşürme Valfi (Direct Action Pressure Relief Valve)

10) Konik ya da Silindirik Geçmeli Valf(Conical or cylindrical plug valve)

11) Kanal vanası olarak da bilinen bir kapı vanası (Gate Valve):

12) Kontrol Valfi (Control valves)

13) Kendiliğinden Ayarlama Yapan Kontrol Valfi (Self-regulating control valves)

Bu tür valflerin belgelendirilmesinde göz önüne alınan Patlama Tehlike Değerlendirmesi aşağıdaki gibidir:

          (NOT:Diğer valflerin belgelendirilmesinde benzer değerlendirme hususları geçerlidir)

(Daha fazla bilgi için: Bkz: CEIR_Valves Risk Assessment ATEX Guidelines)

PATLAMA TEHLİKE DEĞERLENDİRİLMESİ

 

ÖRNEK: PNÖMATİK AKTÜATÖR (PNEUMATİC ACTUATOR)

Açıklama: C:\Users\Administrator\Desktop\FACEBOOKA YÜKLENEN\19-ATEX DE VALFLER NASIL BELGELENDİRİLİR\ATEX e gore_Valf_Belgelendirilmesi_files\pneumatic_actuator.jpg

 PATLAYICI ORTAMI  PATLATMA RİSKİ

RİSKE KARŞI ALINACAK ÖNLEM

 A-Malzeme Açısından Değerlendirme

 1- Patlamaya neden olma

IEC 80079-36 Madde 8 in gerekleri

 2-İçinde bulunduğu atmosfer ile reaksiyona girme

IEC 80079-36 Madde 8.1 in gerekleri

 B-Tasarım ve Yapı Açısından Değerlendirme

 B1-Cihazın kullanım ömrü boyunca ortamı patlatma riskine karşı alınacak güvenlik önlemleri

Risk analizinde alınacak önlemler listesindeki gerekler

 B2-Bileşen/Yedek parça

İmalatçının son kullanıcıya vereceği kullanım talimatları

 B3-Toz Birikimleri

-       Toz birikiminin temizlenmesi

-       Tozun ateşlenmesi

 - İmalatta ürünün temizlenme kolaylığı gözetilir. Kullanma talimatında ürünün tozdan temizlenme gerekleri belirtilir

 - Kullanma kılavuzunda ürünün sıcaklığının yükselmemesine ilişkin uyarılar yer almalıdır

 B4- İlave önlemler

-         - Dış şartların etkileri

Ürünün montajında uyulması gereken kurallar

Darbe testine dayanıklılık testi yapılır (Bkz: IEC 80079-36 Madde 8.3.1)

 C-Potansiyel Ateşleme Kaynağı (ATEX 2014/34/EU direktifinin Annex II Madde 1.3 gerekliliği)

 

Kategori 3

Normal Çalışma

Kategori 2

Beklenen Arıza Durumu

Kategori1

Nadiren Oluşan Arıza

 C1-Mekanik Kıvılcım

Lineer hız ≤ 1 m.s-1 olmalı (IEC 80079-36 Madde 6.4.2.1)

   

-  Metal parçaların sürtünmesi

 C2-Statik Elektrik nedenli kıvılcım oluşumu

-  Patlayıcı ortamla teması olan plastik ya da flor ile işlenmiş kısımlar

IEC 80079-36 Madde 6.7 gereklilikleri sağlanmalıdır

   

-  Patlayıcı ortamla teması olmayan plastik ya da flor ile işlenmiş kısımlar (Flourinated parts)

 

Valfin iç hacmi patlayıcı atmosfere açılmamalıdır

IEC 80079-36 Madde 7.5 gerekleri sağlanmalıdır

 

-  Kaplama

 

Kaplama kalınlığı IEC 80079-36 Madde 8.4.4 deki gibi olmalıdır

 

 C3-Kontrolsüz elektrik akımı veya kaçak akım

-Malzemeler arası potansiyel oluşumu

Kullanım Talimatında;

İmalat teknolojisine göre alınacak önlemler:

o    Kullanma talimatında sürekli çalışma kontrolü gereği belirtilmelidir.

o    Harici bir etki olduğunda bu etkinin topraklama yapma yolu ile ne şekilde yapılacağı tasarımda göz önüne alınmalı ve bu durum kullanım talimatlarında belirtilmelidir

 C4- Sıcaklık Yükselmesi

- Parçaların sürtünmesi

Kullanım Talimatında (∆T ≤ 45°K) olması gerektiği belirtilmelidir

IEC 80079-36 Madde 8.2

IEC 80079-36 Annex C.5

 

 

- Rulmanların yıpranması

 

 

Düşük lineer hız Hızın ≤ 1 m.s-1 sağlanmalı  ve bunun devamlılığı için son kullanıcı kullanma talimatında uyarılmalıdır 

- Rulman arızası

 

 

Düşük lineer hız ≤ 1 m.s-1 sağlanmalı ve bunun devamlılığı için son kullanıcı kullanma talimatında uyarılmalıdır

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Necdet KARABAKAL

Fizik Yük. Müh

www.necdetkarabakal.com

www.exbelgelendirme.com