ATEX de YERALTI MADEN OCAKLARIND

YERALTI MADEN OCAKLARINDA KULLANILAN

“İÇTEN YANMALI MOTOR” LARIN

ATEX 2014/34/EU DİREKTİFİNE GÖRE BELGELENDİRİLMESİ

Yeraltı kömür madeni ocaklarında kullanılan içten yanmalı motor (özellikle diesel motor) ATEX 2014/34 /EU Direktifine göre Ex I M2 olarak etiket işareti olan bir üründür. ATEX 2014/34 /EU Direktifinde gerek Elektrikli Teçhizatın ve de gerekse İçten Yanmalı Motorların belgelendirilebilmesi için önce;

ATEX 2014/34 /EU Annex III e (Modül B) göre “EU-Type Examination” ürün sertifikasına sahip olması gereği ve sonrasında ise üreticinin tercihine göre eğer üretici Kalite Yönetim Sistemi uyguluyor ise;
ATEX 2014/34 /EU “Annex VII (Modül E) Ürün Kalite Güvence Onayı Belgesine- Quailty Assurance Notification Certificate” sahip olarak ürünü üzerine CE işareti ile birlikte imalatçı bu kuruluşun kimlik kayıt numarasını imalat aşamasında yine bu kuruluşun sorumluluğunda ürüne üzerine basabilir. Bir başka alternatif olarak eğer üretici kalite Yönetim Sistemi uygulamıyor ise bir ATEX Onaylanmış Kuruluşu tarafından;
ATEX 2014/34 /EU "Annex VI (Modül C1) Denetimli Ürün Deneyi Ve Üretimin Dâhili Kontrolünü esas alan Tipe Uygunluk Modülü uygulanarak “Denetimli ürün deneyi ve üretimin dâhili kontrolünü esas alan Tipe Uygunluk” belgesi (Conformıty to Type Based On Internal Productıon Control Plus Supervised Product Testing Certificate) alarak ürünü üzerinde CE işareti ile birlikte imalatçı bu kuruluşun kimlik kayıt numarasını imalat aşamasında yine bu kuruluşun sorumluluğunda ürünü üzerine basabilir

Grizu gazı bulunan yeraltı kömür ocaklarında kullanılmak üzere imal edilecek olan bu motorların belgelendirme standardı TS EN 1834-2: 2002 olup bu standart (hala güncellenmemiş 2002 yılı versiyonu devam etmektedir) ve IEC eşdeğeri yayımlanmamıştır

Ayıca yeraltı maden ocaklarındaki patlama güvenliği için “EN ISO/IEC 80079-38: 2016 Yer altı maden ocaklarında potansiyel patlayıcı ortamlarda kullanılan donanımlar ve bileşenler” standardı, Türk Standardı olarak 2017 yılında yürürlüğe girmiştir.

Ancak bu standartta da Madde 5.4 de EN 1834-2 standardı ile bazı Amerikan ve Avustralya/Yeni Zelanda standartlarına (AS/NZS 3584.2, Diesel engine systems for underground coal mines – Explosion protected) atıfta bulunulmakta ve bu standartlara eşdeğer IEC standardının hazırlık çalışmalarının devam ettiği belirtilmektedir

Burada söz konusu olan bir içten yanmalı motorun kullanıldığı ve yeraltında kullanılan taşıt aracının (lokomotif vb) tamamı değil sadece motor kısmıdır. Bir "içten yanmalı motorun" patlayıcı ortam için muhtemel patlama tehlikelerinin değerlendirilmesinde TS EN /IEC 1127 de yer alan 13 adet ateşleme kaynağından içten yanmalı motor ile ilgili olanlar göz önüne alınarak patlama güvenliği değerlendirilmelidir

· Pompalar veya Kompresörler gibi motora kalıcı olarak bağlanan aksesuarların dış yüzeylerinin sıcaklığı (Sıcaklık, tam yük şartları altında ve önceden görülebilir nadir arızalara göre belirlenmelidir)nın dış ortamı patlatmayacak derecede düşük olması sağlanmalıdır

ATEX 2014/34 /EU Annex VI (Modül C1) Denetimli Ürün Deneyi ve Üretimin Dâhili Kontrolünü Esas Alan Tipe Uygunluk Modülü uygulanarak Sıcak Yüzeyler: Patlayıcı gaz-hava karışımının bulunduğu yüzeyler aşağıda belirtilen durumları içermektedir:

Sadece emilen havanın erişebileceği yanma silindirlerinin iç yüzeyleri,

Normal çalışma şartları altında tüm alevlenebilir gazların tutuşma sıcaklığının üzerinde olabilen özellikle “Egzoz Supaplarının Sıcaklığı”

Çevresindeki havaya temas eden; “Egzoz Sisteminin Dış Taraf Yüzeylerinin Sıcaklığı”; tam yük şartları altında ve önceden tahmin edilebilen arızalara göre belirlenmelidir. Çevresindeki hava ile teması olan “Turboşarjın Dış Taraftaki Yüzeyleri”nin Yüzey Sıcaklığı (sıcaklık, tam yük şartları altında ve önceden tahmin edilebilir arızalara göre de belirlenmelidir)

Alevler ve Sıcak Gazlar:

· Sıcak Gaz ve Alev Yayılımının Önlenmesi: Sıcaklık, tam yük şartları altında ve önceden görülebilir arızalara göre belirlenmelidir Herhangi bir alev, herhangi bir patlayıcı karışımı tutuşturma özelliğine sahiptir. Bu durum, sadece önceden görülebilen veya nadiren karşılaşılabilen arızalar da göz önünde bulundurulmalıdır ve alev tutucu (flame arrester) ve/veya kıvılcım tutucu (spark arrester) teçhizatla desteklenmelidir

Egzoz Alev Tutucu (Flame Arrestor) -Miretti)

Kıvılcım Tutucu (Spark Arrestor-Miretti)

Dizel motorların egzos alev tutucularının ve kıvılcım tutucularının temizliğinin sıklıkla yapılması gerekmektedir. Zone 2 için Miretti firmasınca üretilmiş dizel motorların alev ve kıvılcım tutucularının gaz taramasını yaparak, her 20 saatte bir motoru otomatik olarak durdurup temizlik işlemini yapan kırmızıaltı (IR-infrared) sensörlere sahip 3GMIR adlı bir kontrol sistemi geliştirilmiştir. Böylece bu tip alev ve kıvılcım tutucuların sökülerek elle temizlenmesine gerek kalmamakta, maliyetten ve duruş zamanından tasarruf sağlanmaktadır

3GMIR Egzos ve Kıvılcım Tutucuların Temizlik Kontrol Sistemi

· Mekanik Olarak Meydana Getirilen Kıvılcımlar:

Alevlenebilir karşımlar tutuşturma özelliğine sahip olan kavalcımlar, önceden görülebilen veya nadiren karşılaşılabilen arızaların bir sonucu olarak egzozdan yayılabilir. Bu husus, ilgili patlayıcı karşımın özelliklerini göz önünde bulundurmayı gerektirir. Mekanik olarak oluşan kıvılcımlar, yabancı cisimlerin motorun sabit parçaları üzerine veya pervanesine çarpması ya da düşmesi halinde meydana gelebilir. Bu husus, önceden görülebilir veya nadiren karşılaşılabilen arıza olarak göz önünde bulundurulmalıdır.

· Hafif Metal Alaşımlarının Kullanımı: Darbe veya sürtünme ile tutuşmaya sebep olabilecek harici olarak erişilebilecek bileşenlerde, metalik malzemeler; alüminyum, titanyum ve magnezyumun toplam ağırlık olarak %15 den; magnezyumun ve titanyumun toplamı %6 dan daha fazla olmamalıdır. Bu sınırları aşan bileşenler, sadece, kıvılcım meydana getirmeyen uygun bir kaplama (örneğin, 0,1 mm kalınlığında sıcak püskürtme ile çinko kaplama ve çinko silikat boyası ile iki kat kaplama veya darbe ve sürtünmeden kaynaklanan kıvılcımları önleyecek eşdeğerde bir uygulama) ile muhafaza edilir veya korunursa, kullanılabilir. Malzeme seçimi mümkün olduğunda, malzeme birleşimleri aşağıdaki tercih sıralamasana göre seçilmelidir:

o Bakır, pirinç veya bronz ile çelik ya da dökme demir,

o Paslanmaz çelik ile paslanmaz çelik

·Boya ve Kaplama

Boyalar ve kaplamalarda; alüminyum, magnezyum ve titanyum metallerinin toplamı ağırlık olarak %15den veya magnezyum ve titanyumun toplamı %6 dan daha fazla olmamalıdır

·Pervane ve diğer Dönen Bileşenler

Pervane ve pervane davlumbazı, motora elektrikli olarak bağlı olmalıdır

·Mekanik Motor Çalıştırıcısı: Mekanik motor çalıştırıcısı kullanılıyorsa, sıcak bir yüzey, kıvılcım veya başka halde bir tutuşturma kaynağı oluşturmayacak şekilde seçilmelidir. Motor çalıştırıcıları ön geçmeli tipte olmalıdır

İçten Yanmalı Motorların Çalışması için Gerekli Elektrikli Ekipman ve Sistemler:

TS EN 60079- 0 ve serisi diğer standartlara göre değerlendirilmelidir

Ex Alternatör MIRETTI Firmasınca üretilen Ex Alternatör (TS EN 60079- 1 standardına göre d-tipi korumalı alevsızdırmaz (flameproof) muhafazalı)

olarak Ex Belgeli

Marş Dinamosu: MIRETTI Firmasınca üretilen Ex Starter Motor (Marş Dinamosu) TS EN 60079- 1 standardına göre d-tipi korumalı alevsızdırmaz (flamaproof) muhafazalı) olarak Ex Belgeli

Batarya Kutusu: Batarya (Akü) giriş çıkış kablo glendleri kullanılan muhafaza kutusu içerisinde alınmalıdır. Kutunun TS EN 60079-7 : 2015 Artırılmış Emniyetlilik standardı Madde 5.6.3.2 ye göre uygunluk değerlendirilmesi yapılarak Ex belgelendirilmiş olmalıdır

Çevredeki ortama doğrudan erişen her supap ve havalandırma tertibatı aşağıdaki özelliği karşılamalıdır

· Supaplardan veya havalandırma tertibatlarından dışarı akış, giriş alevtutucuları veya egzos alev tutucuları ile motor arasındaki alevgeçirmez muhafaza içerisine havalandırılmalı veya

Muhtemel plastik vb. maddelerin sürtünmesinden oluşabilecek statik elektrik riski göz önüne alınmalıdır. Gerek güç aktarma kayışlarında ve de gerekse elektrikli teçhizatın bağlantı kablolarında antistatik ve alevalmaz malzeme kullanılmalıdır

TS EN 1834-2 standardına göre değerlendirilecek bir içten yanmalı motorun standartta da öngörüldüğü şekilde öncelikle “TS EN 1679+A1: 2011 Gidip Gelme (Reciprocal) Hareketli İçten Yanmalı Motorlar-Sıkıştırmalı Ateşlemeli Motorların Güvenliği” standardına uygun olması gerekir. Bu sağlandıktan sonra TS EN 1834-2 standardına göre değerlendirilme yapılacaktır

TS EN 1834-1: 2002 Muhtemel Patlayıcı Ortamlarda Kullanılan Gidip Gelme Hareketli-İçten Yanmalı Motorların Tasarımı ve Yapımı İçin Güvenlik Kuralları- Bölüm 1: Alevlenebilir Gazlı ve Buharlı Ortamlarda Kullanılan II Grup Motorlar” standardı ise yerüstü gazlı patlayıcı ortam içeren endüstriyel tesislerinde kullanılan içten yanmalı motorlar için geçerli standarttır.

TS EN 1834-3: 2002 Muhtemel Patlayıcı Ortamlarda Kullanılan Gidip Gelme Hareketli-İçten Yanmalı Motorların Tasarımı ve Yapımı İçin Güvenlik Kuralları- Bölüm 1: Alevlenebilir Tozlu Ortamlarda Kullanılan II Grup Motorlar standardı ise yerüstü tozlu patlayıcı ortam içeren endüstriyel tesislerinde kullanılan içten yanmalı motorlar için geçerli standarttır