ATEX e göre POMPA BELGELENDİRME

Bir pompa imalatçısı eğer sadece pompanın elektrikli olmayan kısmını imal ediyorsa, bu durumda pompanın elektrikli olmayan ekipman standardına göre değerlendirilecektir.

TS EN 1127 standardında yer alan ateşleme kaynaklarından; muhtemel patlayıcı ortamda kullanılacak olan pompa için geçerli olabilecek muhtemel ateşleme kaynakları pompa tiplerine göre ve uygulama yerlerine göre de değerlendirilmelidir. Zira bu çeşitlilik pompanın ateşleme kaynaklarında farklı değerlendirme yapılmasına neden olabilir

TS EN 1127 standardında yer alan ve ATEX 2014/34/EU direktifine göre belgelendirilecek tüm ateşleme kaynakları (Muhtemel ateşleme) kaynakları

şunlardır:

1 Sıcak yüzeyler

2 Alevler ve sıcak gazlar (sıcak parçacıklar dâhil

3 Mekanik olarak oluşan kıvılcımlar

4 Elektrikli cihazlar

5 Kontrolsüz elektrik akımları ve katodik korozyon koruması

6 Statik elektrik

7 Yıldırım

8 Radyo frekans (RF) elektromanyetik dalgaları (104 Hz’den 3x1011 Hz’e kadar

9 Elektromanyetik dalgalar (3x1011 Hz’den 3x1015 Hz’e kadar

10 İyonlaştırıcı radyasyon11 Ultrasonik ses dalgaları

12 Adyabatik sıkışma ve şok dalgaları

13 Egzotermik tepkimeler (tozların kendiliğinden tutuşması dâhil)

Pompa için risk analizi TS EN ISO 80079-36: 2016 standardında yer alan hususlara göre yapılmaktadır

POMPA ATEŞLEME TEHLİKE ANALİZİ

No

1

2

3

4

ATEŞLEME TEHLİKESİ

İLAVE BİR ÖNLEM UYGULANMAKSIZIN TEHLİKENİN MEYDANA GELME İHTİMALİ

ATEŞLEME TEHLİKESİNİN

ETKİN OLMASINI ENGELLEYEN ÖNLEM

ÖNLEM UYGULANDIKTAN SONRA TEHLİKENİN MEYDANA GELME İHTİMALİ

a

b

a

b

c

d

e

a

b

c

a

b

c

d

e

f

 

Potansiyel ateşleme kaynağı

Ateşlemeye sebep olan Temel Neden

Normal çalışma sırasında

Tahmin edilebilen arıza durumunda

Nadiren oluşabilecek Arıza Durumunda

Başka değerlendirmeye gerek yok

Değerlendirmeye neden olan gerekçeler

Alınan Önlemin Tanımlanması

Önlemin

Dayandığı

Esaslar

(standartlar,

Teknik kurallar, deneysel sonuçlar)

Teknik Dokümantasyon

(Sütun 1 deki ilgili özelliklere karşılık gelen kanıtlar)

Normal çalışma sırasında

Tahmin edilebilen arıza durumunda

Nadiren oluşabilecek Arıza Durumunda

Başka değerlendirmeye gerek yok

Bu ateşleme tehlikesine göre uygun olan Ekipman Kategorisi

Gerekli Kısıtlama

1

Sıcak yüzey

Kayıp enerjinin ısıya dönüşmesi

X

 

 

 

Pompa normal çalışması sırasında maksimum yüzey sıcaklığına ulaşabilir

Maksimum yüzey sıcaklığı pompayı en zor koşullarda çalıştırarak belirlenir ve pompanın en çok ısınan noktasından (Arka Rulmanından) ölçülür

ve Sıcaklık artışı en çok 14 °K olarak belirlenmiştir.

Pompanın döner şaftı düşük bir sürtünme faktörüne sahip olduğu için sıcaklığın çok yükselmesi söz konusu değildir

EN ISO

80079-36 Madde 8.2

 

EN ISO

80079-37 Madde 6.1

Sıcaklık

Ölçüm

Raporu

 

 

X

 

2G

 

2

Elektriksel kıvılcım,

ark

Pompa Elektrik Motoru

 tahriki ile çalışmaktadır

 

X

 

 

Elektrikli Ekipman Muhtemel Ateşleme Nedenidir

Sadece ATEX Sertifikası ve Uygunluk beyanı olan Motor Kullanılacaktır

EN 60079

Serisi standartlara göre sertifikalı olmalıdır

Teknik özellikleri Genel Montaj Çizimlerinde verilmiştir

 

 

X

 

2G

 

3

Mekanik Kıvılcım veya ark

Hafif metaller ile

paslı demir arasında sürtünme

 

X

 

 

Hafif metaller ile paslı demir arasında sürtünmesi kıvılcım oluşturmaktadır

(Termit Reaksiyon)

Mg, Zr, Ti gibi Hafif metal miktarının sınırlandırılması

EN ISO

80079-36

Madde 6.4.4ve EN ısı 60079-0 Madde 8.2 ve Madde 8.3

Pompa muhafazası içerisindeki malzeme bilgileri Genel Montaj Çizimlerinde verilmiştir

 

 

X

 

2G

 

4

Mekanik Kıvılcım

Veya

 ark

Mekanik Dayanıklılık

 

X

 

 

Yabancı cisim çarpması

Pompa yapısının sağlam olması ve ekipmana tatbik edilen 7 Joule’ luk darbeye dayanıklılık testi sonunda belirlenmiştir

EN13463-1

Madde 8.4

Pompa çizimlerinde ki pompa muhafazasının et kalınlığı verilmiştir

 

 

X

 

2G

 

5

Mekanik Kıvılcım

 veya

ark

Döner şaft üzerindeki contanın bozulması (Yırtılması)

 

X

 

 

Contanın bozulması yağ kaçağına sebep olacağı ve contanın malzeme eksilmesi şaft ile conta arasında sürtünmeye ve kıvılcım oluşmasına sebep olabilir

Pompa yapısının sağlam olması ve ekipmana tatbik edilen 7 Joule’ lük darbeye dayanıklılık testi sonunda belirlenmiştir

Periyodik Muayene gereklidir

EN ISO 80079-36 Madde 8.4

Kullanma Talimatlarına bakım ile ilgili husus eklenmiştir

 

 

X

 

2G

 

6

Mekanik Kıvılcım

veya

 ark

Aşırı hızda (devirde) çalışma

 

X

 

 

Aşırı devirde çalışma kıvılcım oluşturma nedenidir

Aşırı hızda çalışmanın önlenmesi için devir sayısı izlenmelidir.

Son kullanıcı bu kurala uygun motor seçmek sureti ile uymalı ve hız limitini uygun bir değerde sınırlandırmalıdır

EN ISO

80079-

36

Madde 15

Teknik Özelliklerle belirlenmiştir

 

 

X

 

2G

 
7

Mekanik Kıvılcım

veya

ark

Yağlanmamış dişli kutusu

  

X

    

Yağlanmamış dişli kutularının kıvılcım veya sıcak yüzey oluşturması söz konusudur

Gözlem deliğinden periyodik olarak Yağ seviyesi kontrol edilmeli ve el kitabında verilen seviyede tutulmalıdır

EN ISO

80079-37

Kullanma Talimatı

    

X

  

2G

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

POMPALARIN ATEX 2014/34/EU DİREKTİFİNE GÖRE UYGUNLUK DEĞERLENDİRMESİ:

ATEX direktifine göre yapılacak Uygunluk Değerlendirmesinde TS EN 1127 standardında yer alan tüm ateşleme kaynaklarından hangilerinin pompalar için geçerli olabileceğini değerlendirmeliyiz

Yukarıda verilmiş olan ve TS EN 1127-1 de yer alan ateşleme kaynaklarından pompa için geçerli iki ana ateşleme etkeni şunlardır:

1- SICAK YÜZEY: Bu etkenin pompanın çalışması nedeni ile mekanik enerjinin ısı enerjisine dönüşmesi nedeni ile oluşan sıcaklık artışının oluşturduğu sıcak yüzeyler olduğu düşünülebilir. Pompanın normal çalışma koşullarında oluşan bir ateşleme kaynağıdır

2-ELEKTRİKSEL KIVILCIM, ARK: Pompa Elektrik Motoru tahriki ile çalışmaktadır. Dolayısı ile tüm elektrikli ekipman (Örneğin pompa motoru) muhtemel ateşleme nedenidir: Bu nedenle de EN 60079 Serisi standartlara göre pompa motoru sertifikalı (EU Type Examination Certificate) ve ATEX Sertifikası ile CE Uygunluk Beyanı (CE Declaration of Conformity) olan elektrik motoru kullanılmalıdır

3-MEKANİK OLARAK OLUŞAN KIVILCIMLAR:

Bu tür kıvılcımların ise pompanın aşağıda açıklanan nedenlerle oluşabileceği değerlendirilmektedir:

-         Hafif metaller ile paslı demir arasında sürtünme

-         Mekanik Dayanıklılık

-         Döner şaft üzerindeki contanın bozulması (Yırtılması)

-         Aşırı hızda (devirde) çalışma

-         Yağlanmamış dişli kutusu

Şimdi de bu tür mekanik olarak oluşum riski olan bu ateşleme kaynaklarının nasıl minimize edilebileceğini veya bertaraf edilebileceğini görelim:

-         Hafif metaller ile paslı demir arasında sürtünme kıvılcım oluşturmaktadır. Bu olay literatürde Termit Reaksiyon olarak bilinir. Termit reaksiyonda alüminyumun oksijene karşı ilgisinin (affinitesinin) diğer metallere kıyasla daha fazla olmasından yararlanılarak ince taneli metal oksitlerin redüklenmesine dayanır.

Metal oksit (toz) + Alüminyum (toz) = Alüminyum oksit + Metal + Isı

 

Farklı demir oksit bileşiklerinin alüminyum ile reaksiyonları sonunda açığa çıkan reaksiyon şöyle özetlenebilir.

Fe3O4 + 8 Al = 9 Fe + 4 Al2O3 + 3350kJ

3 FeO + 2 Al = 3 Fe + Al2O3 + 880kJ

Fe2O3 + 2 Al = 2 Fe + Al2O3 + 850kJ

 

Bu nedenle eğer pompa malzemesinde alüminyum (ve Mg, Zr, Ti gibi diğer hafif metaller) içeriliyorsa ve pompanın yapım malzemesinde de demir mevcut (ve zamanla oksitlenerek demir oksit oluşuyorsa) ise bunların bir araya gelmesinden dolayı oluşturacakları reaksiyonunun ısı enerjisi açığa çıkarmaması için önlem alınması gereklidir. Bu önlem şudur:

Eğer bu malzeme oranları aşılıyorsa, bu taktirde IEC 60079-0:2017 standardının Madde 29 e) sine göre , ürünün AB Tip İnceleme sertifikasında (EU-Type Exanimation Certificate) X işareti olarak özel kullanım koşullarında veya Kullanım Kılavuzunda (User’s Manual) kullanıcıya sürtünme ve çarpmanın oluşturabileceği kıvılcımdan kaçınmak için uygulama koşulları hakkında gerekli bilgiler verilmelidir.

BELGELENDİRME PROSEDÜRÜ:

Belgelendirme şu kriterlere göre gerçekleştirilmelidir:

- Ürün Kategori 1 (Zone 0/Zone 20 veya M1) ile ilgili ise AB - Tip İnceleme Sertifikası (EU-Type Examination Certificate) yayımlanmalıdır. Bu durumda bir ATEX konusunda yetkilendirilmiş bir Onaylanmış Kuruluşa başvurulmalıdır

- Ürün sadece Kategori 2 (Zone 1/Zone 21 veya M2) ile ilgili ise (Ürün elektrikli olmayan bir ekipman ise ve hava giriş ve çıkışı Kategori 2 de kalıyorsa); imalatçı hazırlamış olduğu Teknik Dosyasını bir Onaylanmış Kuruluşa teslim etmelidir. Onaylanmış Kuruluş Teknik Dosyayı teslim alarak kendi arşivinde 10 (on) yıl saklamalı ve bu teknik dosyayı kendisine teslim eden ekipman imalatçısına veya onun yetkili temsilcisine Teknik Dosya Alındı Belgesi (Receipt of Technical File) vermelidir

- Ürün sadece Kategori 3 (Zone 2/Zone 22 veya M2) ile ilgili ise; ürün imalatçısının bir Onaylanmış Kuruluşa başvurmasına gerek yoktur. Kendisi bir Uygunluk Beyanı (Declaration of Conformity) yayımlayarak ürününü piyasaya sürebilir. Bununla birlikte hangi kategoride olursa olsun (Kategori 3 dâhil); eğer ürün imalatçısı ürününe ATEX 2014/34/EU direktifi Annex IX a göre Birim Doğrulama Belgesi (Unit Verification Certificate) almak isterse bir Onaylanmış Kuruluşa başvurabilir

 

Eğer bir Onaylanmış Kuruluşa başvurulmuş ise; ATEX 2014/34/EU Direktifine göre Onaylanmış Akredite Belgelendirme Kuruluşunun TS EN 17065 standardına göre belgelendirme prosedürü şöyledir:

 

-Patlayıcı ortamlarda kullanılmak üzere üretilen bir ekipmanın ATEX 2014/34/EU direktifine göre belgelendirilebilmesi ve ürüne direktifin Annex III (Modül B) AB -Tip İnceleme Belgesi (EU-Type Examination Certificate) yayınlanabilmesi için öncelikle, bu ekipmanın üreticisinin uygun bir Teknik Dosya (Technical File) hazırlaması ve bu dosya içerisinde belgelendirmeye esas gerekli bilgilerin bulunması gerekir. İmalatçı bu Teknik Dosya ile ATEX 2014/34/EU direktifine göre yetkilendirilmiş belgelendirme kuruluşuna ( ATEX Onaylanmış Kuruluş-ATEX Notified Body) başvurmalıdır.

Teknik Dosyayı alan belgelendirme kuruluşu öncelikle teknik dosyayı akredite olduğu TS EN 17065 Ürün Belgelendirme standardının;

- Madde 7.3 öngörüsüne göre “Başvurunun İncelenmesi” konseptinde incelenmelidir. Bu aşamada Belgelendirme Kuruluşu atadığı bir uzman aracılığı ile Teknik Dosyada yer alan bilgilerin ürünün belgelendirilebilmesi için yeterli doküman ve bilgileri içerip içermediği belirlenmelidir. Eğer yeterli bulunur ise müracaat kayda alınır. Yeterli bulunmaz ise Madde 7.3.4 e göre başvuru reddedilir. Ret kararı;

     -      Başvuran ile belgelendirme konusunda herhangi bir ihtilafının olması

     -      Değerlendirme faaliyetlerinin tamamının gerçekleştirilmesi ve sonuçlandırılması için gerekli araçlara sahip olmaması,

     -      Belgelendirme kuruluşunun bu ekipmanı belgelendirmek için yeterlik (personel yetkinliği) ve imkâna sahip olmaması,

     -      Belgelendirme kuruluşunun daha önceden bu tür bir ürünün belgelendirilmesinde deneyiminin olmaması gibi nedenler olabilir

-Onaylanmış Kuruluş tarafından kayda alınan müracaat TS EN 17065 Ürün Belgelendirme standardı Madde 7.4 Maddesine göre “Başvurunun Değerlendirilmesi” kapsamında değerlendirilmelidir. Üretici tarafından hazırlanan Teknik Dosya içeriğinde yer alan teknik bilgilerin bir teknik uzman aracılığı başvuru kapsamındaki ürünün Teknik Dosyada sunulan teknik nitelikteki belgeler, raporlar vb. bilgiler, tasarım açısından ilgili standardın öngördüğü teknik özelliklere uygun olup olmadığı değerlendirilir. Bu şekilde tasarım uygunluğu onaylanan ürünün; üreticisinden onaylanan tasarıma bire-bir uygun bir örneğini (“prototip”ini) imal etmesi istenir. (Bu aşamada belgelendirme kuruluşu tarafından üreticinin bu ürünü ürettiği işyerinde de inceleme yapılabilir)

-Ürün imalatçısı tarafından hazırlanan prototipin Teknik Dosya içerisinde yer alan dokümanla kanıtlanan tasarıma uygun olarak imal edildiğine dair gerek “ölçü kontrolü” ve gerekse de “işlev kontrolü” açısından değerlendirilmesi gerekir. Bu aşamanın akabinde ürünün ilgili standardın öngördüğü “Doğrulama ve Testleri” yapılmalıdır

- Belgelendirme Kuruluşu kendi imkânlarında mevcut olan testleri yapabileceği gibi taşeron laboratuvar olarak harici imkânları da kullanabilir. Eğer testlerin yaptırılması için harici taşeron laboratuvar kullanılacaksa, bu laboratuvarın uygunluğu Onaylanmış Kuruluş tarafından değerlendirilmeli ve bu değerlendirmeleri kayıt altına almalıdır. Ayrıca bu laboratuvarı kullanılacağına dair müşterisinin bilgisi ve onayı olmalıdır

 

TS EN 17065 Ürün Belgelendirme standardının Madde 7.4.4 e göre Taşeron laboratuvar kullanılması durumunda, taşeron laboratuvardan gelen test raporları da değerlendirilmeli ve sonuçları kayıt altına alınmalıdır. Ayrıca eğer müşteri tarafından önceden kendi ürünü hakkında yaptırılmış test raporları var ise bunlar da TS EN 17065 Ürün Belgelendirme standardının Madde 7.4.5 e göre Belgelendirme Kuruluşu tarafından değerlendirilmeye tabi kılınmalıdır. Bu durumda belgelendirme kuruluşu sonuçların sorumluluğunu üstlendiğinde ve değerlendirmeyi gerçekleştiren kuruluşun standartta yer alan şartları ve belgelendirme programında belirtilen şartları yerine getirdiğinden emin olduğunda kabul etmelidir

- Belgelendirme kuruluşu, yaptığı değerlendirmelerde tespit ettiği tüm uygunsuzluklar hakkında müşteriyi bilgilendirmelidir

- Belgelendirme kuruluşu, ATEX Teknik düzenleme Sorumlusu altında göre yapan ATEX Birim Yetkilisi veya Teknik Yönetici tarafından belgelendirme kararı verilmeden önce tüm değerlendirme sonuçlarını gözden geçirmeli ve dokümante edilmelidir

- Belgelendirme Kararı belgelendirme kuruluşu tarafından, değerlendirme ile ilgili tüm bilgi ve sonuçların gözden geçirilmesi için atanmış ATEX Birim Yetkilisi veya Teknik Yönetici tarafından verilir

Necdet KARABAKAL

Fizik Yük. Müh

www.necdetkarabakal.com

www.exbelgelendirme.com