PATLAYICI ORTAMDA KULLANILAN TEÇHİZATIN İŞARETLENMESİ

Bu konuda Ex ekipmanın özelliklerini belirten ibarelerin özel kullanımında mavzuat öngörüsü olarak iki farkli yöntem mevcuttur. Bunar;

1- ATEX İŞARETLEMESİ (ATEX MARKING-ATEX 2014/34/AB YÖNETMELİĞİNE GÖRE İŞARETLEME):

ATEX 2014/34/AB Yönetmeliği patlamaya karşı korumalı olarak tasarımı ve üretimi yapılmış olan ürünlerin, satış amacı ile pazara sunulurken veya kullanım için hizmete sunulurken mutlaka Exproof olarak üzerinde yer alan bilgilerin olduğu bir etiket iliştirilerek son kullanıcıya verilmesini öngörmektedir. Bu amaçla yönetmelik, Ek II Madde 1.0.5 İşaretleme (Marking) başlığı altında aşağıdakilerin içerilmesini öngörmektedir. Buna göre bir exproof ekipmanın veya bir koruyucu sistemin üzerinde yer alması gereken işaretleme bilgileri şunlardır:

 - CE işareti (İşaretin geometrik yapısı ve boyutları için ATEX 2014/34/AB yönetmeliğinin Ek X, Bölüm A’ya bakınız)

- Altıgen şeklinde ve üzerinde bulunduğu ekipmanın veya koruyucu sistemin ATEX direktifine göre belgelendirildiğini belirten Ex ifadesi

- İmalatçının adı ve adresi,

- Seri veya tip işaretlemesi, (Serinin, modelin veya tipin tanıtımı)

- Varsa, parti veya seri numarası,

- İmal yılı,

-Ekipman grup ve kategorisinin simgesi ardından patlamaya karşı korunma özel işareti,

- Grup işareti (Madencilik kullanımı için belgelenmiş ise I; yerüstü endüstrisi için belgelenmiş ise II)

- II. Grup Ekipman için, “G” harfi (gaz, buhar veya sisten kaynaklanan patlayıcı ortamlarla ilgili) ve/veya “D” harfi (tozdan kaynaklanan patlayıcı ortamlarla ilgili)

- Ayrıca, gerektiğinde emniyetli kullanımı için zorunlu tüm bilgiler ekipman üzerine işaretlenmelidir

ATEX yönetmeliğine uygun olarak üretilmiş tüm ekipman ve koruyucu sistemlerin işaretlenmesi okunaklı olmalı, düşmez ve zamanla silinmez bir şekilde yapılmalıdır

 

İşaretleme Sorumluluğu:

İşaretlemenin yapılması ile imalatçı,

- Ürününün patlayıcı ortamda kullanıldığı takdirde standartlara uygun ve güvenli olduğunun

- Ürünün dokümantasyonuna uygun olarak gerekli testlerini ve doğrulamalarını başarı ile gerçekleştirmiş olduğunun sorumluluğunu almış olmaktadır

 

İlave İşaretlemeler veya Özel Durum İşaretlemeleri:

ATEX 2014/34/EU direktifinin amaçlarına uygun olarak, işaretlemede öncelikle tasarımı 84/47/EEC Direktifinde (bkz. sayfa 231) de belirlenmiş olan ("Epsilon-x", veya " Hexagon" Ex) yer almalıdır. Bu işaret sonrasında tanımları ATEX 2014/34/EU direktifinin Article 1(1)(b) de açıklanan grup ve kategori bilgileri ve eğer ekipman Grup II ye ait ise ve atmosfer gazlı patlayıcı ortam içeriyorsa G, tozlu patlayıcı ortam içeriyorsa D harfi yer alır

 

Kullanıcıya verilmesi gereken kullanım ve montaj talimatında ise bu ifadelerin anlamları belirtilmelidir. Kullanım ve montaj talimatında açıklanması tavsiye edilen bilgiler ise aşağıdaki gibidir:

 

Tablo 1 ve 2 de kullanılan işaretlerin Anlamları:

" .. / .. " (bölü işaretinin her iki tarafında boşlık var) ürünün iki farklı kategoride bulnduğu anlamına gelir ve,

".. - .. " (tire işaretinin her iki tarafında boşlık var) ürünün ATEX direktifine göre uyumlu olmadığını,  patlayıcı ortam içerisinde kullanılmak üzere tasarlanmadığını gösterir

 

Bundan başka eğer ATEX 2014/34/EU direktifinin Article 1(1)(b) de tanımlaması yapılan ve müstakilen piyasaya sunulan ve ATEX 2014/34/EU Direktifinin Annex II clause 1.0.5. e göre işaretlemesi yapılmış olan Ex ekipmanın kontrol edilmesinde kullanılan güvenlik cihazları (Safety devices) ekipman kategorisi işaretlenirken yuvarlak parantez () içine alınmalıdır

Tablo 1- Ekipmanın Ex işaretleme Örnekleri

Altıgen

Ex İşareti

ATEX İşaretlemesi

Açıklama

I M2

Grup I M2 kategorili madencilik te kullanılan ürün

II 1 G

Madencilik dışı, Grup I Kategori 1 olan Gaz, buhar veya sis atmosferli patlayıcı ortamda kullanılacak olan ürün

II 1 D

Madencilik dışı, Grup I Kategori 1 olan Toz atmosferli patlayıcı ortamda kullanılacak olan ürün

-

Gaz, buhar sis veya toz atmosferli patlayıcı ortamda kullanılacak olan Koruyucu Sistem (Grup ve kategori belirlemesi yapılmaz)

II (1) G D

ATEX 2014/34/EU direktifinin Article 1(1)(b) de tanımlaması yapılan Emniyet Cihazı (Safety Device) (parantez içinde yer almaktadır) Kategori 1 olarak işaretlenmiş olan ia tipli bir Kendinden emniyetli (intrinsically safe) ekipman ile irtibatlıdır

II 2 G D

Gazlı veya Tozlu patlayıcı ortamda bulunan Grup II Kategori 2

II (2)/2 (1)/1 G

Biri Kategori 1 de diğeri kategori 2 olarak işaretleniş; birden fazla gaz algılama başlığı (head) olan bir emniyet cihazı (safety device) ve bir ekipmanın oluşturduğu Kombine Ekipman (assembly). Burada sözkonusu “Emniyet Cihazı” (Safety Device) patlayıcı olmayan tehlikesiz bölgede yer almakta olup ATEX e göre belgelendirilmiş bir başka ekipman ile irtibatlıdır.

II 2 (1) G

Kategori 1 olarak işaretlenmiş bir emniyet cihazı içeren ya da bu cihaz ile irtibatlı olan gazlı patlayıcı ortam için kullanılan kategori 2 ekipman

II 2(1)GD

Bir üstteki ekipman hem gazlı hem de tozlu patlayıcı atmosfer için kullanılabilir

II (2) G (1) G

Tek bir emniyet cihazı hem Kategori 1 de olan hem de Kategori 2 de olan iki ekipmanın patlama emniyetini sağlamaktadır

II 3/3 G

Bir blower (emisyona uğrayan ortamdaki havanın yüksek debide ya da düşük basınçta transferini sağlayan ekipmana verilen isimdir) Zone 2 ye üfleme yapmaktadır; kendisi de gazlı patlayıcı ortamlı zone 2 de bulunmaktadır

 

Tablo 2- Farklı Kategorilerde olan Ekipmanın Ex işaretleme örnekleri

Altıgen

Ex İşareti

ATEX İşaretlemesi

Açıklama

II 1/2 G

İçi Zone 0 dışı Zone 1 olan tankın duvarında bulunan seviye ölçme cihazı

II (2) 3G

Zone 2 ye monte edilmiş (3G); ancak Kategori 2 ile de etkileşimli olan saha veri yolu (Fieldbus) emniyet cihazı (2)

II 2/- G

Patlayıcı ortamın dışına monte edilmiş ancak Gazlı patlayıcı ortam olan Zone 1 e doğru üfleme yapan Vantilatör

II /3G

Patlayıcı ortamda yani Zone 2 ye monte edilmiş ancak Zone 1 e doğru üfleme yapan Vantilatör

II 3/ - D

Patlayıcı ortamın dışına monte edilmiş ancak tozlu patlayıcı ortam olan Zone 22 e doğru taşıyan sonsuz vidalı konveyör. ATEX direktifi patlayıcı ortamın dışına monte edilmiş bir ekipman için herhangi bir işaretleme öngörmemektedir.

II -/ 2D

Kendisi Zone 21 de monte edilmiş olan ama tehlikesiz bölgeye patlayıcı tozu üfleyici olan blover

 

Not: Yukarıdaki örneklerde zone ve kategori arasındaki ilişki ATEX 1999/92/EC “İşyerinde Çalışanların Patlayıcı Ortamın Tehlikelerinden Korunması Direktifi” nde yer alan tanımlamaya göre kullanılmıştır. Bu ilişki tanımlaması şu şekildedir:

 Kategori 1: - zone 0 veya 20

 Kategori 2: - zone 1 veya 21

 Kategori 3: - zone 2 veya 22

Farklı kategorilerde kullanılacak ürünlerin bu özellikleri de montaj ve kullanım talimatında açıklanmalıdır

 

Ürünün İmal Yılı ve Seri Numarası:

Ürün etiketinde imal tarihinin ve seri numarasının yer alması ürünün izlenmesi için önemlidir. Bu iki bilgi isteğe bağlı olarak kombine edilebilir. Bu durumun açıklaması ürünün montaj ve kullanım talimatında açıklanmalıdır.

 

Eğer ürün, birden fazla Yeni Yaklaşım Direktifinin ya da Yeni Regulasyon çerçeve kapsamında (Union Regulation or Directive) ise, bu durumda CE işaretinin uygunluk değerlendirmesi (Conformity Assessment) tüm direktiflere göre yapılmalıdır. Bu durumda da her bir direktife ilişkin bilgiler, son kullanıcıya verilecek olan dokümanlarda ve uygulanabilir olduğunda ise ürün üzerindeki etikette yer almalıdır.

 

Küçük Ürünlerin İşaretlenmesi

CE işaretli ürünlerin işaretlenmesine ilişkin genel açıklamalara uygun olarak, ürünün boyutları veya doğası itibarı ile ürün üzerine bu işaretlemenin yapılamadığı durumlarda, diğer işaretlemelerin ürünün paketi veya ambalajı üzerine yapılması veya ürün ile birlikte son kullanıcıya verilecek dokümanlarda belirtilmesi daha uygun olabilir. Sırf estetik nedenlerle ürün üzerine işaretlemenin yapılmaması veya kısman yapılması kabul edilemez. Çok küçük boyutlu ürünlerde ise en azından aşağıdakilerin mutlaka belirtilmesi gerekir:

- CE işareti; ATEX 2014/34/EU direktifinde “Bileşen-Component” olarak tanımlanan ürünler hariç

- Ex işaretlemesi (Ex marking ("epsilon-x", "hexagon Ex") ve

- İmalatçının tescilli ticaret markası veya adı

mümkün olduğunda üreticinin ürününü imal ettiği açık adresi ve imalatçıya ulaşılabilecek haberleşme adresi de belirtilmelidir. Sadece internet adresinin verilmesi yeterli değildir, posta adresi gereklidir. Bazı ülkelerde sadece posta kodu açık adresi belirleyicidir, bu ülkeler için posta kodu yeterlidir

 

BİRDEN FAZLA Ex EKİPMANDAN OLUŞAN KOMBİNE EKİPMANIN (ASSEMBLY) ATEX DİREKTiFİ UYARINCA İŞARETLENMESİ:

(Bkz. ATEX Guıdelınes:2017 paragraf § 150 Marking of combined products (assemblies)

Ex Kombine ekipmanın (Assembly) işaretlemesi farklı kategorilerde yer alan ekipmanın işaretlenmesine benzer. Bir “Kombine Ekipman” (Assembly) farklı kategorilerde yer alan her biri ayrı uygunluk değerlendirmesine tabi olmuş ve kendine özgü şartlara tabi olarak Ex işaretlenmiş, birden fazla alt elemandan (yani ATEX yönetmeliğindeki tanımları ile “ekipman”, “Koruyucu Sistem” ve ATEX direktifine tabi olan “Emniyet Cihazı “(Safety Device) ndan oluşturulmuş olabilir

Böyle bir durumda komple kombine ekipmanın nasıl işaretlenmesi gerektiği, kombine ekipmanın kullanılacağı alan (zone, sıcaklık sınıfı, gaz/toz grubu vbg. dikkate alınarak) açıklığa kavuşturulmalıdır. Bu durumda kombine ekipmanın ATEX 2014/34/EU direktifinin Annex II, 1.0.5 de işaretleme için öngörülen ve muhtemel patlayıcı ortamda kullanılabilmesi için gerekli olan tüm bilgilerin belirtilmesi gerekir

Kombine ekipmanın (Assembly) bu şekilde işaretlenmesi, kombine akipmanın kolayca görülebilecek dış yüzeyinde uygun bir yerde bulunmalı, sadece bir kısmına ait değil bir bütün olarak tümünün bilgilerinine ait bilgiler olduğuna dair Ex bilgiler konusunda herhengi bir kuşkuya yer bırakmamalıdır. Kombine ekipman (Assembly); muhtemel patlayıcı ortamın farklı kategorilerini ve farklı fiziksel özelliklerini içeren elemanlardan oluşabilir.

Kombine ekipmanın (Assembly); patlayıcı oratmın grup, kategori ve kombine ekipmanının güvenli kullanımına ilişkin (örneğin sıcaklık sınıfı vb.) ve aşağıdaki iki farklı senaryo (durum) için geçerli olan ilave bilgiler de içerebilir:

 

Durum 1: Kombine ekipmanın (Assembly); bir bütün olarak muhtemel patlayıcı ortamın özel bir zonunda kullanılmak üzere tasarlanmıştır. Ancak kombine ekipmanın içerisinde yer alan Ex elemanlar, muhtemel patlayıcı ortamda kullanılmak üzere farklı karakteristiklerde işaretlemişlerdir. Bu durumda eşlemenların en düşük güvenlik seviyesi (safety of level) tüm kombine ekipmanın (Assembly) nin işaretlenmesi için geçerli olmalıdır. Bunun anlamı şudur: Kombine ekipmanın (Assembly) Elemanalarından Ex grubu, kategorisi, sıcaklık sınıfı vb. dan en düşük (gerekleri) olanı, tüm kombine ekipmanın (assembly) nin de işareti olarak kullanılmalıdır. Örneğin:

 

· Kombine ekipman (assembly) T3 sıcaklık sınıfı olan bir eleman ve T6 sıcaklık sınıfı olarak işaretlenmiş bir başka eleman içermekte is bu durumda kombine ekipmanın sıcaklı sınıfı T3 olur, yani kombine ekipman sadece sıcaklık sınıfı T3 olan bie atmosferde kullanılabilir.

· Bir pompa ünitesi içerisinde (parlayıcı özellikte olmayan ) bir sıvı içermektedir ve bu pompa ünitesinin sürücü elektrik motoru vardır. Pompa ünitesinin pompa kısmı II 2 G T6 olarak işaretlenmiş, motor ise 2 G IIB T4 olarak işaretlenmiştir. Tümleşik kombine ekipman üzerindeki Ex etiketi bu durumda 2 G IIB T4 olmalıdır. Çünkü buradaki motorun Ex işareti en düşük Ex gerekliliğe sahiptir

 

·Benzer bir pompa sıcak bir sıvının (ancak parlayıcı özellikte olmayan) aktarılmasında kullanılmaktadır. Pompa ünitesinin pompa kısmı II 2 G T3 olarak işaretlenmiş, motor II 2 G IIB T4 olarak işaretlenmiştir. Bu durumda pompa ünitesinin bir kombine ekipman (Assembly) olarak işaretlenmesi II 2 G IIB T3 şeklinde olacaktır

 

Durum 2: Kombine ekipmanın içerisinde yer alan Ex elemanlar, muhtemel patlayıcı ortamda kullanılmak üzere farklı fiziksel karakteristiklerde ve/veya farklı zonlarda kullanılmak üzere işaretlemişlerdir.

Kombine ekipmanın kullanılacağı yerdeki kullanım amacı da dikkate alınmalıdır. Yani kombine ekipmanın (Assembly) nin kullanım amacına uygun olarak kullanılacağı yerdeki tüm grupları, kategorileri ve ilave işaretlemeleri (sıcaklık sınıfı vb.) dikkate almalıdır. Bu durumda kombine ekipman için hazırlanacak olan kullanım, montaj talimatları, farklı patlayıcı atmosferin zone, ve yapısal önlemleri ve çevresinde yer alan başka farklı ekipmanın özellikleri de içerecek şekilde hazırlanmalıdır. Örneğin;

· Normal çalışması sırasında zaman zaman IIA T3 (zone 1) atmosferde çalışan bir fan, bir elektrik motoru ve zone 2 (Kategori3) de yerleştirilmiş birtakım kontrol cihazı (Safety devices) ile birlikte çalışmaktadır. Fan II 2/3 G IIA T3 olarak işaretlenmiştir. Motor ise II 3 G T3 olarak işaretlenmiştir. Zone 2 de yerleştirilmiş birtakım kontrol cihazının Ex işaretlemesi ise (i tipi) kendinden emniyetli olarak II 2 G IIC T6 olarak belirlenmiştir. Kontrol cihazı; en düşük gerekliliği sağlayan eleman olan motorun bulunduğu ortama yerleştirilebilir. Kombine ekipmanı (Assembly) oluşturacak olan (yani motor, fan ve kontrol cihazını bir araya getirecek olan) üretici, kombine ekipmanın etiketini II 2/3 G IIA T3 olarak belirlemelidir

·Benzer bir fan kombine ekipmanında, motor tehlikeli alan dışında bulunmaktadır. Bu durumda kombine ekipmanın (assembly nin) etiketindeki işaretleme

II 2/3/ - G IIA T3 şeklinde olmalıdır

 

ATEX 2014/34/EU direktifinde “Bileşen” (Component) olarak tanımlanan ürünlerin Ex işaretlenmesi:

ATEX ürünü olarak üretildiklerinde Bileşen (Component) olarak tanımlanan ürünler şunlardır:

- Terminaller (Elektriksel irtibatlandırma için kullanılan Klemensler)

- Basma butonlu (Push button) ürünler;

- Röleler;

- Boş alevsızdırmaz muhafaza kutusu,

- Floresan lamba balastı,

- Gerek terminalli (örneğin klemens kutulu) olan ve de gerekse açık uçlu kapsülenmiş röle ve kontaklar,

- Bir ATEX ekipmanın parçası olan makine frenleri,

- Bir patlama bastırma sisteminin parçası olan ve patlama bastırma malzemesi içeren basınçlı konteynerler,

- Yanıcı tozların naklinde kullanılan konveyör kayışları,

- Otonom olmayan (yani kendi başına bir fonksiyonu olmayan) koruyucu sistemler,

- Elektrikli süpürgenin emme hortumu,

- Forklift araçlarında kullanılan çatal,

 

ATEX 2014/34/EU Direktifi Madde 1.0.5 tüm ekipman ve koruyucu sistemlerin Ex işaretlemesini öngörmüştür. Ancak burada ortaya çıkan soru şudur: Bileşenler direktifin uygulanmasındaki tüm gerekeleri yerine getirmek için nasıl işaretlenmelidir?

Burada iki husus vardır:

 - ATEX direktifinde tanımlandığı anlamdaki bileşen(component) ile genel anlamda bileşen arasındaki tanım farkı nedeni ile iki anlamın ayırdedilmesindeki güçlük,

- Exproof ürün imalatçısının, bileşenin (component) in kategorisinin belli olmaması durumunda nasıl bir risk değerlendirmesi yapacağı sorusu

İşaretlemeden bağımsız olarak ATEX direktifi, bileşenin (ATEX anlamındaki component için)  üreticisinin, “Yazılı Uygunluk Onayı” (Written Attestation Of Conformity for Components) vermesini öngörmektedir. (Bkz: ATEX de Bileşen (Componet) Belgelendirilmesi). Bu belgede bileşenin üzerinde gerek boyutsal küçüklüğü ve gerekse fiziksel özelliklerindeki yetersizlik nedeni ile yazılamayan işaretleme eksiklikleri açıklanmakta ve ilgili harmonize standartlara göre de yer alması gereken tüm bilgiler gerekli patlama sınıflandırılması bulunmaktadır.  Örneğin Ex II 1/2 G cb Tx or Ex II 1 G c Tx  gibi…

 

Eğer bir bileşenin kendi potansiyel ateşleme kaynağı varsa ve bu bileşen belirli bir grup ve kategoriden ekipmana bağımlı olarak kullanılıyorsa; bu bileşenin, kendisine bağlı olan ekipmandan bağımsız olarak uygunluk değerlendirmesi gerçekleştirilemez.

 

Bu nedenle componentin Ex işaretlemesinin, belirli bir grup ve kategoride olan ve birlikte kullanıldığı ekipmanın uygunluk değerlendirilmesi dikkate alınarak işaretlenmesi tavsiye edilir

 

Bazı durumlarda da bileşen üzerinde (bileşen bir sıcaklık kaynağı içermediği için) sıcaklık sınıfı işaretlemesi bulunmamaktadır. Bu durumda bileşenin bağlı olduğu ekipmanın sıcaklık sınıfı dikkate alınmalıdır.

 

Buna benzer şekilde “otonom koruyucu sistemlerde kullanılan komponentler” için de; ekipman (equipment) için kullanılan komponentler için geçerli olan kurallar aynen geçerlidir. Herhangi bir durumda eğer ATEX 2014/34/EU direktifinde CE işaretlemesi zorunluluğu yok ise de, bileşenler (components); tanımlama ve uygunluk işaretlerinin yanında Ex tanımlaması olarak da işaretlenmiş olabilir

 

Bileşen (Component) üzerinde Onaylanmış Kuruluş (Notified Body) Sicil Numarasının Olması:

Komponentin uygunluk değerlendirmesi sonucunda bileşen üzerinde Onaylanmış Kuruluş (Notified Body) un sicil numarasının konulup konulmaması tartışma konusu olmuştur.

ATEX 2014/34/EU direktifinin Article 1(1) de tüm ekipman (equipment), koruyucu sistem (protective system), emniyet cihazı (sfaty device) ve bilşen (component) in hepsi ürün (product) olarak tanımlanmaktadır. ATEX Directive 2014/34/EU direktifinin Article 13(3) de bileşenlerin (components) her ne kadar ürün olarak tanımlanmış olsalar bile, (aksi belirtilmediği sürece) istisnalarının olabileceği belirtilmektedir. Bileşenlere (Components) CE işaretlemesinin yapılmaması ve ekipman ve koruyucu sistemler için üreticinin son kullanıcıya vermesi gereken Uygunluk Beyanının (Declaration of Conformity) yerine; bileşenler için kullanıcıya bu beyanın (taahhüdün) başka bir isimle verilmesi (yani ”Uygunluk Onayı” (Attesstation of Conformitiy) bu nedenledir

 

Onaylanmış Kuruluş sicil numarası ile ilgili Article 16(3) belirtilen CE işaretinden sonra Onaylanmış Kuruluş sicil numarasının yer alması gerekliliği de bu açıklamaların ışığında da değerlendirilerek, bu iki farklı direktif hükmü şu şekilde değerlendirilmektedir.

 

- ATEX Directive 2014/34/EU direktifinin ekleri olan Ek VI veya Ek IX da (Annexes VI veya IX) Onaylanmış Kuruluş sicil numarası yapılan uygunluk değerlendirilmesi sonucunda bileşen üzerinde yer almalıdır

 

- Ancak ATEX Directive 2014/34/EU direktifinin Article 13(3) deki özel öngörüler sağlandığı takdirde bileşen üzerinde Onaylanmış Kuruluşun sicil numarasının yer alması gerekmez. Ancak, aksine açıkça bir öngörü varsa, ATEX Directive 2014/34/EU direktifinin Article 38(1)(d) nin

öngörüsü yerine getirilerek bileşen üzerinde Onaylanmış Kuruluşun sicil numarası yer alabilir

Bir Onaylanmış Kuruluş, bileşenin (Component) Üretim Kontrol (Production Control  –Annex IV; V, VI, VII) aşamasında yer alıyor ise ATEX Directive 2014/34/EU direktifinin Article 16(3) üne göre; CE işareti yer almasa bile Onaylanmış Kuruluş sicil numarasını bileşen üzerinde yer almalıdır

 

- ATEX Directive 2014/34/EU direktifinin Article 38(1)(d) öngörüsüne göre de üye ülkeler uygun olmayan ekipman ve koruyucu sistemleri üzerinde de usulüne uygun hukuki işlem yapılabilmektedir.

 

                                                                        Ex ETİKET ÖRNEĞİ

ETİKETTE YER ALAN BİLGİLERİN AÇIKLAMASI AŞAĞIDAKİ GİBİDİR:

(*)ATEX İŞARETLEMESİ (ATEX MARKING):

CE işareti: Ürünün ATEX 94/9/EC Ek II Temel sağlık ve Güvenlik gereklerine Uygunluğunun taahhüdüdür. CE işareti ATEX 94/9/AT yönetmeliği Ek X’a göre etikette yer almalıdır.

I: Ürünün yer altı Kömür madeni Ocaklarında Kullanılması gerektiğinin işaretidir

M2: Ürünün yer altı kömür madeni ocaklarında kullanılabilecek şekilde üretilmesine rağmen; gazlı ortam LEL (Minimum Patlama Seviyesi) değerine yükselmeden ürünün çalışma enerjisinin(elektrik enerjisinin) kesilmesi gerektiğini ifade eder.

(**) Onaylanmış Kuruluş (Notified Body) tarafından verilen Ex Belgesi numarasıdır

(***) İMAL YILI: Ürünün İmal edildiği “yyyy” formatında “Yıl” yazılacaktır. İstendiği takdirde imal yılı formatı “gg”/”aa”/”yyyy” şeklinde de yazılabilir

(****) SERİ NO: (ÜRÜNÜN İLK ÜRETİLENDEN SONRA KAÇINCI ÜRÜN OLDUĞUNU BELİRLEYEN SAYI)  Ürün için belirlenen seri numarası belirtilecektir. (001den başlayarak seri takip eden numara verilecektir)

(*****) ÇEVRE SICAKLIĞI: Ürünün çalışabileceği ve ATEX Direktifinin şartlarının ilgili standartlarda geçerli olduğu çevrenin minimum ve maksimum sıcaklık aralığı. Aynen

-20oC to +40oC        olarak yazılmalıdır.

NOT: Eğer ürünün çalışabileceği ortam sıcaklığı bu değerlerden farklı ise o sıcaklık aralığında çalışabileceğine dair özel testlerin yapılmış olması gerekir

(******) MODEL YA DA TİP: Ürünün Teknik Dosyasında belirlenmiş olan Modelinin ya da Tipinin Kısaltma ismi yazılacaktır. Örneğin: GPJ-20 vb.

2- PATLAYICI ORTAMDA KULLANILACAK EKİPMAN STANDARTLARINA GÖRE İŞARETLEME (STANDARD MARKING- Standartlara göre ilave İşaretlemeler)

ATEX Direktifi ayrıca gerek elektrikli (IEC 60079 serisi) ve de gerekse elektrikli olmayan ekipman (IEC 80079-36 ve -37) standartlarına göre de ilave Ex işaretlemesi yapılabileceğini belirtmektedir

Karışıklığa yol açmamak için, “ATEX işaretlemesi (ATEX Marking)” ile “Standart Marking” bir birinden ayrı olarak yapılmalıdır. Örneğin ATEX işaretlemesi (ATEX Marking) gaz ve toz patlayıcı ortamları GD şeklinde gösterirken, standart işaretlemesinde gaz ve tozlu ortamlar için ayrı ayrı simgelerle işaretlemeler (Ga, Gb, Gc veya Da, Db, Dc gibi) yapılmaktadır

Standart marking için özellikle IEC 60079-0: 2018 Genel Gereklilikler standardının Madde 29 unda Ex işaretleme (Ex marking) maddesinde, standarda göre işaretleme ilgili genel hususlar bulunmakta, ayrıca farklı koruma tiplerine özgü standartlar (IEC 60079-… serisi)  içinde de o koruma tipine özgü ifadelerin bunduğu işaretleme (marking) maddeleri yer alamaktdır.

 

2.1 Patlayıcı Gaz Atmosferi için Ex İşaretleme

Ex İşaretleme aşağıdakileri içerir:

a) Ex ekipmanın, kendine ait standardı olan bir veya birden fazla koruma tipine sahip olduğunu belirten Ex sembolü,

b) Her bir koruma seviyesi için kullanılan Koruma tipi sembolleri

– “da”: alevsızdırmaz muhafazalı koruma için, (EPL Ga veya Ma)

– “db”: alevsızdırmaz muhafazalı koruma için (for EPL Gb veya Mb)

– “dc”: alevsızdırmaz muhafazalı koruma için (EPL Gc)

– “eb”: artırılmış emniyetli koruma için (EPL Gb veya Mb)

– “ec”: artırılmış emniyetli koruma için (EPL Gc)

– “ia”: kendinden emniyetli koruma için (EPL Ga veya Ma)

– “ib”: kendinden emniyetli koruma için, (EPL Gb veya Mb)

– “ic”: kendinden emniyetli koruma için (EPL Gc)

– “ma”: kapsüllemeli koruma için (EPL Ga or Ma)

– “mb”: kapsüllemeli koruma için (EPL Gb veya Mb)

– “mc”: kapsüllemeli koruma için (EPL Gc)

– “nA”: kıvılcım çıkaramaz koruma için (EPL Gc)

– “nC”: kıvılcım çıkarmaya karşı koruma, (EPL Gc)

– “nR”: sınırlı havalandırmalı koruma için (EPL Gc)

– “ob”: sıvıya daldırmalı koruma için (EPL Gb)

– “oc”: sıvıya daldırmalı koruma için (EPL Gc)

– “op is”: optik radyasyona karşı koruma, içsel koruma için (EPL Ga veya Gb veya Gc veya Ma veya Mb)

– “op pr”: optik radyasyona karşı koruma; fiber koruma için (EPL Gb or Gc veya Mb)

– “op sh”: optik radyasyona karşı koruma, interlock koruma için (EPL Ga or Gb or Gc or Ma veya Mb)

– “pv”: basınçla koruma için (EPL Gb veya Gc)

– “pxb”: basınçla koruma için (EPL Gb veya Mb)

– “pyb”: basınçla koruma için (EPL Gb)

– “pzc”: basınçla koruma için (EPL Gc)

– “q”: tozla koruma için (EPL Gb veya Mb)

– “sa”: özel koruma için (EPL Ga veya Ma)

– “sb”: özel koruma için (EPL Gb veya Mb)

– “sc”: özel koruma için (EPL Gc)

 

c) Ex Ekipman Grubu Sembolü: Ekipmanın kullanılabileceği gaz grubuna göre verilen işaret (sembol) lerdir. Bunlar;

–Metan gazlı madenlerde kullanılan Ex Ekipman için I işareti;

–Metan gazlı madenlerin dışındaki patlayıcı gaz atmosferinin olduğu yerlerde kullanılan “Ex Ekipman” (Ex Equipment) için IIA, IIB veya IIC işaretidir

Ex Ekipman, “özel bir gaz”ın olduğu patlayıcı ortamda kullanılacak ise, bu durumda gazın kimyasal formülü veya gazın adı yazılır (Hidrojen, metan gibi)

 

2.1.1 Patlayıcı Gaz Atmosferinde Ex Birleşik Ekipmanın (Ex Associated Equipment) İşaretlenmesi

Burada IEC 60079- :2018 standardında tanımlanan ve “Ex Birleşik Ekipman (Ex Associated Equipment)” ile, “Birleşik Cihaz (Associated Apparatus)” kavramlarını hatırlatmakta fayda vardır:

 

BİRLEŞİK CİHAZ (ASSOCIATED APPARATUS) (IEC 60079-0: 2018 Madde 3.4 ):

İçerisinde kendinden emniyetli olan ve kendinden emniyetli olmayan devrelerin her ikisini de içeren ve kendinden emniyetli olmayan devrenin kendinden emniyetli devrenin özelliklerini olumsuz yönde bozmadığı elektriksel cihaz. Birleşik cihaz aşağıdaki iki şıktan biri de olabilir:

a) İlave bir koruma tipi ile teçhiz edilmiş olup, patlayıcı ortam içerisinde kullanımı uygun olabilir

b) patlayıcı ortam içerisinde kullanımı için ilave bir koruma tipi ile teçhiz edilmemiş olup bu nedenle patlayıcı ortam için kullanımı uygun olmayan

 

Ex BİRLEŞİK TEÇHİZAT (Ex ASSOCIATED EQUIPMENT) (IEC 60079-0: 2018 Madde 3.5)

Patlama koruması olan bir ekipmanın korumasını desteklemek sürdürebilmek amacı ile birlikte ikinci bir ekipman kullanılması ile oluşan ekipman

Örnekler: e- tipi artırılmış emniyetli bir motor için özel zaman/akım rölesi kullanmak, basınçlı korumada basınç kontrol sistemi kullanmak, kapsülasyonlu korumada (m tipi) ise güç sınırlaması kullanmak gibi. Ex birleşik ekipman (Associated Equipmant);

a) Kullanılacağı patlayıcı atmosfere uygun olması için ilave koruma tipi ile desteklenmiş olabilir veya

b) Kullanılacağı patlayıcı atmosfere uygun olması için ilave koruma tipi ile desteklenmiş olmadığı için, kullanılacağı patlayıcı ortamda kullanılması uygun olmayabilir. Bazen ekipmanın sadece bir kısmı hem Ex birleşik ekipman (Ex associated Equipment) ve birleşik cihaz (associated apparatus) içerebilir

 

Bu tanımlardan sonra Ex Birleşik Ekipmanın (Ex Associated Equipment) İşaretlenmesin nasıl yapılacağını görelim:

Eğer patlayıcı ortam içinde bulunan Ex ekipman içinde bir enerji sınırlaması gerekiyorsa; Ex birleşik ekipmanın patlayıcı ortam içerisine montajının uygun olması için, Ex birleşik ekipmanın (Ex associated Equipment) patlama koruma tipi (ia) ve EPL (Gb) işaretlemesinde Ex db [ia Ga] IIC T4 Gb şeklinde köşeli parantez kullanılır. Bunun en tipik örneği d-tipi alevsızdırmaz muhafazası içerisinde yer alan şönt diyotlu emniyet bariyeridir

-Eğer birleşik cihazın ekipman grubu (örneğin IIC), ekipmanın ekipman grubundan (IIB) farklı olduğunda, birleşik cihazın (Associated Apparatus) ekipman grubu da (IIC) köşeli parantez içine alınır. Bu durumda işaretleme Ex db [ia IIC Ga] IIB T4 Gb şeklinde olacaktır

-Eğer Ex birleşik ekipmanın patlayıcı ortam içerisine montajı uygun değil ise; Ex sembolü ve Patlama Koruma Seviyesi (EPL) aynı köşeli parantez içine alınır. Örneğin [Ex ia Ga] IIC de olduğu gibi; Ex birleşik ekipmanın patlayıcı ortam içerisine montajı uygun değil ise, işartelemede Sıcakık Sınıfı (Temperature Class) yer almaz

-Eğer Ex ekipman, hem birleşik cihaz (associated apparatus) ve hem de kendinden emniyetli koruma tipi olduğunda, elektriksel bağlantısı kullanıcı tarafından yapılmamış olan bir kendinden emniyetli cihaz içeriyorsa; birleşik cihaz işaretlemesi (Koruma tipi farklı olmadığı sürece) EPL içermez. Yani işaretleme Ex db ib [ib Gb] IIC T4 Gb şeklinde değil de Ex db ib IIC T4 Gb şeklinde olmalıdır. Eğer Ekipman Koruma Seviyesi farklı (Ga ve Gb gibi iki farklı patlama koruma seviyesi sözkonusu ise) ise bu durumda Ex birleşik ekipman işaretlemesi Ex db ia [ia Ga] IIC T4 Gb şeklinde olur

-Eğer Ex birleşik ekipmanın (Ex associated equipment) patlayıcı ortam içerisine montajının uygun olması durumunda, Ex birleşik ekipmanın koruma tipi sembolü (burada pxb) ile EPL (yani burada Gb) köşeli parantez içerisine alınır. Örneğin; Ex db [pxb Gb] IIC T4 Gb

-Eğer birleşik cihaz (associated apparatus) ve Ex birleşik ekipman (Ex associated equipment) ayrı ayrı tedarik edilmiş ise bu durumda, koruma tipi sembolleri ve EPL lerin sembolleri ayrı ayrı köşeli parantez içinde bulunabilir. Örnek Ex db [ib Gb] [pxb Gb] IIC T4 Gb

-Eğer Ex birleşik ekipmanın (Ex associated equipment) patlayıcı ortam içerisine montajı uygun değil ise; bu durumda Ex birleşik Ekipmanın Ex Sembolü; Patlama Koruma Tipi ve Patlama Koruma Seviyesi (EPL) aynı köşeli parantez içerisinde yazılır. Örneğin [Ex pxb Gb]

-Eğer Birleşik Cihaz (Assoiated Apparatus) ve Ex Birleşik ekipman (Ex Associated Equipment) birlikte kullanılmak üzere tasarlanmış ve imal edilmiş ise; bu durumda koruma tipleri (d, e, i tipi vbg) ve EPL (Ga, Gb veya Gc gibi) ayrı ayrı köşeli parantezler içine yazılır

Eğer Birleşik Cihaz (Associated Apparatus) ve Ex birleşik ekipman (Ex associated equipment) ın her ikisi birarada ise, bu durumda koruma tipleri (d, e, i tipi vbg) ve koruma seviyesi (EPL) ayrı ayrı köşeli parantez içene yazılır. [Ex ib Gb] [Ex pxb Gb] IIC gibi…

Ex birleşik ekipman (Ex associated equipment) un ve Ex ekipmanın (Ex Equipment) ekipman Grubunun farklı olduğu durumlarda ise işaretleme Ex db [ib IIC Gb] [pxb Gb] IIB T4 Gb şeklinde olmalıdır; Ex birleşik ekipmanın patlayıcı ortam içerisine montajı uygun değil ise, işartelemede Sıcakık Sınıfı (Temperature Class) yer almaz

 

2.2 Patlayıcı Toz Atmosferinde Ex işaretleme: (Ex Marking for Explosive Dust Atmospheres)

Patlayıcı toz atmasferi için ekipman üzerinde yer alması gereken bilgiler şöyledir:

a) Ex ekipmanın, kendine ait standardı olan bir veya birden fazla koruma tipine sahip olduğunu belirten Ex sembolü,

b) Kullanılan Patlama Koruma tiplerinin, Patlama Koruma Seviyesi (EPL) Sembolü:

– “ia”: kendinden emniyetli koruma için (EPL Da)

– “ib”: kendinden emniyetli koruma için (EPL Db)

– “ic”: kendinden emniyetli koruma için (EPL Dc)

– “ma“:kapsülleme koruması için (EPL Da)

– “mb”: kapsülleme koruması için (EPL Db)

– “mc”: kapsülleme koruması için (EPL Dc)

– “op is”: optik radyasyona karşı koruma, içsel koruma için (inherently safe)(EPL Da or Db or Dc)

– “op pr”: optik radyasyona karşı koruma; fiber koruma koruma için (EPL Db veya Dc)

– “op sh”: optical radiation, interlock koruma için (EPL Da veya Db veya Dc)

– “pxb”: basınçla koruma için (EPL Db)

– “pyb”: basınçla koruma için (EPL Db)

– “pzc”: basınçla koruma için (EPL Dc)

– “sa”: özel koruma için (EPL Da)

– “sb”: özel koruma için (EPL Db)

– “sc”: özel koruma için (EPL Dc)

– “ta”: muhafaza ile koruma için (EPL Da)

-“tb”: muhafaza ile koruma için (EPL Db)

– “tc”: muhafaza ile koruma için (EPL Dc)

 

c) Patlayıcı Toz Atmosferinde kullanılacak Ekipman Grubu sembolünün işaretlenmesi:

– Ekipman grubu sembolleri, (yaniIIIA, IIIB veya IIIC işaretleri) patlayıcı toz atmosferi için ekipmanın bulunduğu yeri belirler

 

d) Patlayıcı Toz Atmosferinde kullanılacak Ekipmanın Patlama Koruma Seviyesine (EPL) göre En Büyük Sıcaklık Sınıfının işaretlenmesi:

–EPL Da için en büyük sıcaklık, L=200 mm tabaka derinliği için bu derinlik bir alt indis olarak Celsius sıcaklık birimi cinsinden ve birim ölçüsü °C şeklinde; örnek olarak T200 320 °C şeklinde yazılır

–Da için en büyük yüzey sıcaklığının saptanmasında tozun kalınlığı gözönüne alınmaz. Toz tabakasının kalınlığı dikkate alınmaksızın en büyük yüzey sıcaklığı etiket üzeine işaretlenir

–200 mm den daha büyük toz kalınlığı değerleri için sıcaklığın daha yüksek değerlere yükseltilmesi de beklenmez ve bu durumda sıcaklık değeri gözönüne alınmaz.

– EPL Db ve EPL Dc sözkonusu olduğunda, o toz için test edilerek belirlenmiş olan patlama sıcaklığı değeri; tabaka kalınlığı gözönüne alınmaksızın etiket üzerinde “T” harfinin alt indisi olarak Celsius sıcaklık birimi cinsinden ve birim ölçüsü °C şeklinde (T90 °C gibi) işaretlenir

–EPL Db için patlayıcı toz tabakasının Tmax sıcaklık değeri belirlenmelidir. Buna ilaveten toz tabakasının sıcaklık değeri göz önüne alınmaksızın ilgili tozun patlama sıcaklık değeri de örneğin T150 320 °C şeklinde etiket üzerine yazılmalıdır.

–EPL Db için en büyük yüzey sıcaklığı TL gösterilmeli; buna ilaveten toz tabakasının derinliği göz önüne alınmaksızın, L toz tabakasının derinlik kalınlığı değeri olmak üzere Celsius sıcaklık birimi cinsinden ve birim ölçüsü °C şeklinde, örneğin TL 320 °C olarak işaretlenmelidir. Grup III ekipman birden fazla en büyük yüzey sıcaklığı değerine sahip olunan bir ortamda; örneğin çok değişkenli çevre sıcaklığının sözkonusu olduğu veya harici ısıtma/soğutma kaynaklarının olduğu yerlerde, işaretlemenin kesinliğinin pek de pratik olmadığı söylenebilir. Bu durumda;

 

• Nihai en büyük yüzey sıcaklığı bilgisi; sertifika numarası sonunda yer alan ve X işareti ile belirtilmiş özel kullanım şartları bilgisinden de çıkarılabilir veya

• En büyük yüzey sıcaklığı alt ve üst bilgi olarak bir aralık şeklinde, örneğin “T80 °C...T195 °C” olarak da belirlenebilir

-Ex ekipmanın kablo glendi ve kör tapaları veya dişli adaptörü üzerine en büyük yüzey sıcaklığı değerinin şaretlenmesine gerek yoktur

- Ekipmanın Patlama Düzeyi (EPL) için uygun olanı “Da”, “Db”, or “Dc”, olarak işaretlenir

- Ex ekipman üzerine konulmuş olan EPL işareti, ekipmanın diğer özelliklerine, örneğin malzeme sınırlamalarına göre yapılmış olan koruma tipi özelliklerine göre daha fazla belirleyicidir. Örneğin Ex ia IIIC T135°C Dc şeklineki bir Ex işaretlemesinde de Ex ekipmanı (Ex equipment) belirleyen patlama koruma seviyesi olan EPL nin Dc olarak gösterilmesi, ekipmanın koruma tipi olan “ia” nin (yani EPL si Dc olan tozlu patlayıcı ortamın Zone 22 sinde) kullanılabileceğini gösterir.

- Ta veya Tamb ifadelerinin olması ekipmanın kullanılacağı ortam sıcaklık derecesini veya alt ve üst aralığını gösterir.

- Ex işaretlemesi yapıdığında ifadeler arasında bir boşluk bırakılmalıdır

 

2.2.1 Patlayıcı Toz ortamında Kullanılan Ex Birleşik Ekipman (Ex associated apparatus-NOT: Ex Birleşik Ekipman kavramı, Kombine Ekipman (Assembly) dan farklıdır ) ın Ex işaretlemesi:

Ex birleşik ekipman (Ex associated apparatus) ın bir patlayıcı ortam içerisine montajı sözkonusu olduğunda, Ex birleşik ekipmanın patlayıcı ortam içerisine montajı uygun ise, ve ekipmanın içerisinde enerji sınırlaması gerekiyorsa; bu durumda Ex birleşik ekipmanın patlama seviyesini (EPL) belirtirken; Ex tb [ia Da] IIIC T100 ºC Db şeklinde köşeli parantez kullanılır. Bunun en tipik örneği t- tipi (IEC 60079-31 standardına uygun) toz korumalı muhafaza içerisinde yer alan şönt diyotlu emniyet bariyeridir

Eğer Birleşik Cihazın (yani Associated Apparatusun) ekipman grubu, Ex ekipmanın grubundan farklı ise; birleşik ekipmanın patlama seviyesi (EPL) köşeli parantez içerisinde belirtilir. Örneğin Ex tb [ia IIIC Da] IIIB T100 ºC Db

Patlayıcı ortam içine montaj için uygun olan bir birleşik ekipman (associated apparatus) ve içerisinde Ex tehlikeli alan bölgesinde yer alan enerji sınırlaması gerektiren bir sözkonusu ise bu durumda Koruma Tip sembollerinin köşeli parantez içinde yer alması gerekmez ve Ex işaretlemesi şöyle yapılır: Ex ia tb IIIC T100 ºC Db

Başka bir örnek ise içerisinde emniyetli bir alanda (patlayıcı ortam dışında bulunan) kendinden emniyetli (intrinsically safe) fotosel olan toz korumalı muhafazası olan (IEC 60079-31 standardına uygun) bir aydınlatma armatürüdür. Tehlikeli alana montajı uygun olmayan Birleşik Cihaz (Associated Apparatus) vardır ki bu durumda Ex işareti; koruma tipi, Patlama Koruma Seviyesi (EPL) nin hepsi aynı köşeli parantez içerisinde[Ex ia Da] IIIC olarak yer almalıdır.

Aralarında kullanıcısı tarafından ekipmanın emniyetli tarafı ile herhangi bir irtibat gereksinilmeyen “Kendinden Emniyetli Bir Başka Cihaz” ve bir “Birleşik Ekipman” var ise bu durumda “birleşik cihazın (associated apparatus) ın işaretlenmesinde” farklı bir EPL belirtilmez:

Örneğin: Patlayıcı ortamda montajı yapılacak olan işaretlemesi Ex ib tb IIIC T100 ºC Db olan bir birleşik cihaz (Associated device) ve EPL si Db olan Ex ekipman (Ex Associated Equipment) var ise; birleşik ekipmanın (Ex associated apparatus) işaretlemesini Ex ib tb [ib Db] IIIC T100 ºC Db şeklinde değil de Ex ia tb [ia Da] IIIC T100 ºC Db şeklinde belirlemek (farklı bir EPL belirtmek için) doğru bir işaretlemedir

-Ex Birleşik Ekipman (Ex associated equipment) ın patlama tehlikesi olan ortamda montajı uygun değil ise, Ex Birleşik Ekipman (Ex associated equipment) da sıcaklık sınıfı da yer almaz. Ekipmanın Ex koruma türü sembolü, Patlama Düzeyi (EPL) Sembolü aynı köşeli parantez içerisinde gösterilir. Örneğin, [Ex pxb Db]

Ex Birleşik Ekipman eğer tehlikeli patlayıcı ortam içine montajı yapılacak ise, Ex ekipmanın Koruma tipi sembolleri (d, e, i tipi vbg.) ve Patlama Koruma Seviyesi (Explosion Protection Level)  (Da, Db Dc gibi) aynı köşeli parantez içinde yazılır. Örneğin Ex tb [pxb Db] IIIC T135°C Db gibi

Eğer Ex birleşik ekipman içerisinde “Ex Birleşik  Cihaz” (Burada “cihaz” kavramı İngilizce “apparatus” kelimesi karşılığında kullanılmaktadır ve genellikle d- tipi kutu içerisinde kullanılan i- tipi cihaz anlamında kullanılmaktadır) bulunuyorsa; bunların Patlama Düzeylerinin sembolleri ayrıca bir köşeli parantez içerindse gösterilir. Örneğin [Ex ib Db] [Ex pxb Db] IIIC

-Ex birleşik ekipmanın (Ex associated Apparatus) Ekipman grubu; Ex ekipmanın ekipman grubundan farklı ise; bu durumda işaretleme örnekteki gibidir: Ex tb [ib IIIC Db] [pxb Db]IIIB T135°C Db

-Ex Birleştirilmiş Ekipman (Ex associated equipment), ın toz patlayıcı tehlikeli bölge içerisinde montajı yapılamaz. Ex Birleştirilmiş Ekipman (Ex associated equipment), da sıcaklık sınıfı da yer almaz

 

Kombine Patlama Seviyesi (Combined EPLs) olması halinde Kombine Ekipmanın (Assembly nin) işaretlemesi nasıl yapılmalı? Combined types (or levels)  of protection

Kombine ekipmanda yer alan farklı Patlama Koruma Düzeylerine (yani EPL lere) sahip Ex ekipman veya Ex Komponent; Ex Patlama Düzeylerinin (yani EPL) lerin farklı gruplarındaki sembollerle işaretlenmiş olabilir.

Koruma tipi sembolleri aralarında bir boşluk bırakılarak alfabetik sırada gösterilmelidir.

 

2.3 IEC 60079-46 Patlayıcı atmosferde kullanılan Kombine Ekipman (Ex Assembly) Standardına göre Kombine Ekipmanın işaretleme İlkeleri:

(Explosive atmospheres – Part 46: Equipment Assemblies Madde 8 İşaretleme (Clause 8-Marking)

-Kombine Ekipman “Ex Assembly’ i oluşturacak şekilde kullanılan ekipmanların Ex koruma tipleri (d- e,- i tipi vb) sembolleri hariç olmak” üzere; IEC 60079-0 ve ISO 80079-36 standartlarının işaretleme (Marking) ile ilgili öngörülerine göre işaretlenmelidir. Ex koruma tipi (d- e, i tipi vb) sembolleri kullanılamayacağı için Ex kombine ekipman (Ex Assembly); Ekipman Koruma Seviyesine (EPL) göre işaretlenmelidir. Özetle Ex kombine ekipman etiketi üzerinde; kombine ekipmanı oluşturan Ex ekipman, komponent gibi elemanların üzerinde yer alan koruma tipi işaretleri yer almaz

-Kombine ekipmanın (“Assembly”nin) imalatçısının ismi, kombine ekipmanın (“assembly”nin) etiketi üzerinde yer almalıdır

-Gaz ve toz grupları, sıcaklık sınıflandırması, Ekipman Koruma Seviyesi (EPL) ve çevre sıcaklık aralığı, uygulanabilir ise IP kodu, aşağıda belirtilen hususlara göre belirlenmelidir.

Assembly nin işaretlenmesi, kendisini oluşturan Ex ekipmanın ve Ex komponentin koruma tiplerinin tekrarlanmasından ibaret olmamalı, gerekliliklere göre belirlenmelidir. Ex ekipmanın kullanılacağı patlayıcı atmosferin gazlı mı yoksa tozlu mu olduğu ayrıca belirtilmelidir.

 

2.3.1 Patlayıcı Gaz veya Toz Grup belirlenmesi ve Ex Kombine Ekipmanın (Assembly) etiketi üzerine işaretlemesi: (IEC 60079-46 Madde 8.2)

Gaz ya da Toz Grubu olduğunun belirlenmesi aşağıdaki uyarılara göre yapılmalıdır:

Assembly’i oluşturan (Ex Komponent de dahil olmak üzere) Ex Ekipman üzerinde yer alan en tehlikeli Grup işaretlemesi yapılmalıdır (Örneğin, Assembly i oluşturan Ex ekipman arasında gaz grubu IIA ve IIC gaz grubu olan ekipman (Ex komponent de dahil) varsa; o zaman Assembly nin gaz grubu IIC olmalıdır)

Assembly üzerinde yer alan ve Assembly nin Ex özellikleri açısından etkileyebilecek diğer malzeme özellikleri de (yüzeylerdeki malzeme etkileşimleri) dikkate alınmalıdır

Assembly nin iç sızıntı kaynağı olduğunda bu durum "assembly" nin tehlikeli bölge özelliklerini etkileyebilir

 

2.3.2 Kombine ekipmanın (Assembly) Maksimum Yüzey Sıcaklığının Belirlenerek Etiketinde İşaretlenmesi (IEC 60079-46 Madde 8.3)

Assembly etiketi üzerine işaretlenecek maksimum yüzey sıcaklığı grubunun tespiti için aşağıdakilere göre hareket edilmelidir:

Assembly i oluşturan (Ex Komponent de dâhil olmak üzere) “Birden Fazla Ex Ekipman Üzerinde Yer Alan En Yüksek Sıcaklık sınıfı”, Assembly nin sıcaklık sınıfı olarak Assembly nin Ex etiketi üzerine işaretlenmelidir. Örneğin Assembly i oluşturan Ex ekipman (Ex komponent de dahil) arasında sıcaklık sınıfı T6 ve T4 sıcaklık sınıfı olan ekipman varsa; o zaman Assembly nin sıcaklık sınıfı T4 olmalıdır) Aynı şekilde çevre sıcaklığı da belirlenmelidir.

Eğer maksimum yüzey sıcaklığını etkileyecek başka durumlar tespit edildi ise bunlar da assembly’ nin yüzey sıcaklığı belirlenmesinde dikkate alınmalıdır. (Örneğin Değişken frekanslı sürücü (Variable Frequency Drive=VFD) kullanılmadan sertifikalandırılan bir motorun kullanılması durumunda; motorun maksimum yüzey sıcaklığının artabileceği dikkate alınmalıdır)

 

2.3.3 Ex Kombine Ekipman (Assembly) ın Koruma Seviyesinin (EPL) Belirlenmesi ve Etiket üzerine İşaretlenmesi(Madde 8.4) 

Assembly nin EPL işaretlenmesi En Düşük EPL Seviyesi göz önüne alınarak yapılmalıdır. (Örneğin kombine ekipmanı -Assembly i oluşturan Ex ekipmandan herbiri (Ex komponent de dahil) arasında EPL si Ga ve Gc olan ekipman varsa; o zaman Assembly nin EPL si Gc olmalıdır. Eğer EPL yi etkileyecek başka durumlar tespit edildi ise bunlar da Assembly nin EPL belirlenmesinde dikkate alınmalıdır (Örneğin malzeme yüzey alanı vb)

Eğer kombine ekipmanı (assembly’i) oluşturan bireysel Ex Ekipman EPL olarak işaretlenmemişse, bu durumda 60079-14 standardında verilen EPL ler ile koruma tipleri arasındaki ilişki dikkate alınarak, assembly üzerindeki etiket EPL olarak işaretlenmelidir.

 

2.3.4 Ex Kombine Ekipman (Assembly) Üzerine İşaretlenecek Çevre Sıcaklığının Belirlenmesi ve Ex Kombine Ekipman (Assembly) Üzerine İşaretlenmesi (IEC 60079-46 Madde 8.5)

-   Kombine ekipmanın (Assembly) nin çevre sıcaklığı belirlenmesi kombine ekipmanın(Assembly) çalışırken bulunacağı ortamın en düşük çevre sıcaklığı göz önüne alınarak yapılmalıdır. (Örneğin Assembly i oluşturan Ex ekipman (Ex bileşen-Ex komponent de dahil) arasında çevre sıcaklığı olan ekipmanın en düşük çevre sıcaklığı Assembly nin en düşük çevre sıcaklığı; çevre sıcaklığı en yüksek olan ekipmanın çevre sıcaklığı da Assembly nin en yüksek çevre sıcaklığı olarak işaretlenmelidir. Eğer çevre sıcaklığını etkileyecek başka durumlar tespit edildi ise bunlar da Assembly nin çevre sıcaklığı belirlenmesinde dikkate alınmalıdır (örneğin kablo yüzey sıcaklıkları vb)

 

2.3.5 Ex Kombine Ekipman (Assembly) üzerine işaretlenecek IP nin belirlenmesi ve Ex Kombine Ekipman üzerine İşaretlenmesi (Madde 8.6)

-Assembly i oluşturan (Ex Komponent de dâhil olmak üzere) Ex Ekipman üzerinde yer alan IP kodunun ilk karakteri ve IP kodunun ikinci karakteri gözönüne alınmalıdır. IP kodu bir ekipman için bina içinde kullanılacak olarak ve diğer ekipman ise bina dışında kullanılacak şekilde belirlenmiş olabilir. Her iki IP sayısı için de en düşük olan IP derecesi dikkate alınarak assembly’nin IP kodu olarak belirlenmelidir. Bazı durumlarda IP kodunun IP6X veya IPX6 şeklinde belirlendiği görülmektedir. Örneğin bir Ex ekipmanın IP kodu IP64 iken, diğeri IP56 ise assembly nin IP kodu IP54 olur.

-  Eğer assembly de (aksi belirtilmemiş olmak kaydı ile ) IP kodu işaretlenmemiş bir Ex Ekipman varsa bu ekipmanın IP kodu IP 00 sayılır

Necdet KARABAKAL                                                                                                     

Fizik Yük. Müh

www.necdetkarabakal.com

www.exbelgelendirme.com