ALEV NASIL SIZMAZ
Alevsızdırmazlık kelimesi ilk bakışta farklı ve anlaşılması zor gelebilir. İnsanlar genellikle su sızdırmazlığı ya da gaz sızdırmazlığı gibi kavramları duymuştur, ancak alevin sızmaması ne demektir bu pek bilinmez
Alevsızdırmazlık; kelimenin kökeni itibarı ile de alevin oluştuğu bir ortamda alevin hapsedilerek bir başka ortama geçmemesi, intikal etmemesi, sızmaması ve dolayısı ile muhtemelen patlayıcı olabilecek diğer ortamda yanmaya ya da patlamaya yol açmaması demektir. Yani alevsızdırmazlık; bir yerde kaza ile bir yanma başlamış ise bu yanma alevinin çok daha büyük boyutlarda yanmaya ve akabinde patlamaya yol açmaması için önlem almak ve de çok daha büyük felaket ile can ve mal kayıplarının durdurulması için başvurulan bir yöntemdir. Patlama üçgeninde yer alan ve patlamanın oluşmasına yol açan enerji, patlayıcı gaz ve oksijenden birisi olan enerjinin (= yani alevsızdırmazlık kelimesinde yer alan alevin) belirli koruma şartlarında;
Alevsızdırmaz (d-tipi korumalı) Muhafaza
içine hapsedilerek, soğutulmuş olması, bir başka deyişle enerjinin absorplanması (soğurulması) sureti ile diğer patlamalar (zincirleme reaksiyonlar) önlenmiş olur.
Alevsızdırmazlık aslında muhtemel patlayıcı ortamlarda kullanılması düşünülen genellikle elektrikle çalışan cihazlarda oluşan ark veya kıvılcım enerjisinin; cihazın çalıştığı dış patlayıcı ortamı patlatmaması ve dolayısı ile can ve mal kayıplarına yol açmaması için o cihazın alevsızdırmaz bir muhafaza içine alınması ile gerçekleştirilir. Örneğin maden ocaklarında kullanılmak üzere tasarlanmış bir elektrik motoru veya bir petrol rafinerisinde kullanılmak üzere tasarlanmış bir elektriksel bağlantı kutusu ya da bir elektrik açma-kapama anahtarı; herhangi bir kablo irtibat (bağlantı) kutusu gibi cihazlar kullanma amacı da düşünülerek Alevsızdırmaz (Flame-Proof) denilen patlamaya karşı dayanıklı olma özelliğini sağlayacak standartlara göre tasarlanır. İşte belgelendirme kuruluşunun (ATEX Onaylanmış Kuruluş-Notified Body) işlevi de bu noktada başlar.
Alevsızdırmaz (yani d- tipi patlamaya dayanıklı = Flame-Proof) bir teçhizat bir imalatçı tarafından üretilecekse; önce bu koruma tipine ait standarda uygun olarak tasarımı yapılmış olmalıdır. Bu tasarım, belgelendirme için bir müracaat halinde ALSz (Alevsızdırmazlık) belgelendirme kuruluşuna (ATEX Onaylanmış Kuruluş-Notified Body) sunulur. Onaylanmış Kuruluş müracaat kabul kriterlerine göre tasarımı gözden geçirir. Eğer müracaat kabul kriterlerini taşıyor ise kayda alınır. Bundan sonra müracaatçının müracaatı teknik kriterlere göre yani ilgili standart isteklerine göre gözden geçirilir. Eğer standartlara uygunsuzluklar varsa bu durum müracaatçı ile diyalog kurmak sureti ile gerekirse defalarca yeniden değerlendirilir. Sonunda tasarımı standartlara uygun hale getirildiğinde müracaatçıdan kendi tasarımına uygun prototip yapması istenir. Bundan sonraki aşama tasarım-prototip uygunluğu aşamasıdır. İmalatçının tasarımına uygun hazırlayıp ATEX belgelendirme kuruluşuna teslim ettiği prototip; tasarımındaki ölçülere ve tasarımın diğer gereklerine uygun olup olmadığı açısından değerlendirilir. Uygunsuzluklar varsa bu durum müracaatçıya bildirilir ve düzeltilmesi istenir. Tasarımına uygun hale getirilen cihaz teste alınır. Bir seri testlerden geçen d-tipi korumalı teçhizat eğer standardının gerektiği tüm testleri başarmış ise EU-Tip İnceleme Belgesi hazırlanır ve imalatçısına verilir
-Patlayıcı ortamlarda kullanılmak üzere üretilen bir ekipmanın ATEX 2014/34/EU direktifine göre belgelendirilebilmesi ve ürüne direktifin Annex III (Modül B) AB -Tip İnceleme Belgesi (EU-Type Examination Certificate) yayınlanabilmesi için öncelikle, bu ekipmanın üreticisinin uygun bir Teknik Dosya (Technical File) hazırlaması ve bu dosya içerisinde belgelendirmeye esas gerekli bilgilerin bulunması gerekir. İmalatçı bu Teknik Dosya ile ATEX 2014/34/EU direktifine göre yetkilendirilmiş belgelendirme kuruluşuna (ATEX Onaylanmış Kuruluş-ATEX Notified Body) başvurmalıdır.
Teknik Dosyayı alan belgelendirme kuruluşu öncelikle teknik dosyayı akredite olduğu TS EN 17065 Ürün Belgelendirme standardının;
- Madde 7.3 öngörüsüne göre “Başvurunun İncelenmesi” konseptinde incelenmelidir. Bu aşamada Belgelendirme Kuruluşu atadığı bir uzman aracılığı ile Teknik Dosyada yer alan bilgilerin ürünün belgelendirilebilmesi için yeterli doküman ve bilgileri içerip içermediği belirlenmelidir. Eğer yeterli bulunur ise müracaat kayda alınır. Yeterli bulunmaz ise Madde 7.3.4 e göre başvuru reddedilir. Ret kararı;
- Başvuran ile belgelendirme konusunda herhangi bir ihtilafının olması
- Değerlendirme faaliyetlerinin tamamının gerçekleştirilmesi ve sonuçlandırılması için gerekli araçlara sahip olmaması,
- Belgelendirme kuruluşunun bu ekipmanı belgelendirmek için yeterlik (personel yetkinliği) ve imkâna sahip olmaması,
- Belgelendirme kuruluşunun daha önceden bu tür bir ürünün belgelendirilmesinde deneyiminin olmaması gibi nedenler olabilir
-Onaylanmış Kuruluş tarafından kayda alınan müracaat TS EN 17065 Ürün Belgelendirme standardı Madde 7.4 Maddesine göre “Başvurunun Değerlendirilmesi” kapsamında değerlendirilmelidir. Üretici tarafından hazırlanan Teknik Dosya içeriğinde yer alan teknik bilgilerin bir teknik uzman aracılığı başvuru kapsamındaki ürünün Teknik Dosyada sunulan teknik nitelikteki belgeler, raporlar vb. bilgiler, tasarım açısından ilgili standardın öngördüğü teknik özelliklere uygun olup olmadığı değerlendirilir. Bu şekilde tasarım uygunluğu onaylanan ürünün; üreticisinden onaylanan tasarıma bire-bir uygun bir örneğini (“prototip”ini) imal etmesi istenir. (Bu aşamada belgelendirme kuruluşu tarafından üreticinin bu ürünü ürettiği işyerinde de inceleme yapılabilir)
-Ürün imalatçısı tarafından hazırlanan prototipin Teknik Dosya içerisinde yer alan dokümanla kanıtlanan tasarıma uygun olarak imal edildiğine dair gerek “ölçü kontrolü” ve gerekse de “işlev kontrolü” açısından değerlendirilmesi gerekir. Bu aşamanın akabinde ürünün ilgili standardın öngördüğü “Doğrulama ve Testleri” yapılmalıdır
- Belgelendirme Kuruluşu kendi imkânlarında mevcut olan testleri yapabileceği gibi taşeron laboratuvar olarak harici imkânları da kullanabilir. Eğer testlerin yaptırılması için harici taşeron laboratuvar kullanılacaksa, bu laboratuvarın uygunluğu Onaylanmış Kuruluş tarafından değerlendirilmeli ve bu değerlendirmeleri kayıt altına almalıdır. Ayrıca bu laboratuvarı kullanılacağına dair müşterisinin bilgisi ve onayı olmalıdır
TS EN 17065 Ürün Belgelendirme standardının Madde 7.4.4 e göre Taşeron laboratuvar kullanılması durumunda, taşeron laboratuvardan gelen test raporları da değerlendirilmeli ve sonuçları kayıt altına alınmalıdır. Ayrıca eğer müşteri tarafından önceden kendi ürünü hakkında yaptırılmış test raporları var ise bunlar da TS EN 17065 Ürün Belgelendirme standardının Madde 7.4.5 e göre Belgelendirme Kuruluşu tarafından değerlendirilmeye tabi kılınmalıdır. Bu durumda belgelendirme kuruluşu sonuçların sorumluluğunu üstlendiğinde ve değerlendirmeyi gerçekleştiren kuruluşun standartta yer alan şartları ve belgelendirme programında belirtilen şartları yerine getirdiğinden emin olduğunda kabul etmelidir
- Belgelendirme kuruluşu, yaptığı değerlendirmelerde tespit ettiği tüm uygunsuzluklar hakkında müşteriyi bilgilendirmelidir
- Belgelendirme kuruluşu, ATEX Teknik düzenleme Sorumlusu altında göre yapan ATEX Birim Yetkilisi veya Teknik Yönetici tarafından belgelendirme kararı verilmeden önce tüm değerlendirme sonuçlarını gözden geçirmeli ve dokümante edilmelidir
- Belgelendirme Kararı belgelendirme kuruluşu tarafından, değerlendirme ile ilgili tüm bilgi ve sonuçların gözden geçirilmesi için atanmış ATEX Birim Yetkilisi veya Teknik Yönetici tarafından verilir
Necdet KARABAKAL
Fizik Yük. Müh
www.necdetkarabakal.com